منطق اشک(7)
گریه و تضرع، یک راه برای تقویت خوبی‌های پنهان دل است / اشک نشان می‌دهد در اعماق دل چه چیزی برایت مهم است/ محاسبه نفس را در هنگام دعا و توأم با اشک انجام دهیم / ادعیه و مناجات‌ها، متن محاسبه نفس هستند / روشی برای پیدا کردن بدی‌های پنهان دل
شناسنامه:
- زمان: 99/02/11
- موضوع: منطق اشک
- مکان: حرم مطهر امام رضا(ع)
- صوت: اینجا
تکبر، یکی از دلایل مهم برای قساوت قلب است
در جلسات قبل در این‌باره گفتگو کردیم که اگر قلب انسان قساوت داشته باشد، دیگر اشکش جاری نمی‌شود. یکی از دلایل بسیار مهم برای قساوت قلب، تکبر است. وقتی انسان به خضوع، خشوع، افتادگی و افتاده‌حالی درِ خانۀ خداوند متعال نرسد، قلبش سنگ می‌شود و اشکش جاری نمی‌شود. چرا اشک مهم است؟
یکی از دلائل اهمیت اشک این است که علامت نداشتن قساوت قلب است. قساوت قلب هم دلایل متعددی دارد که به مرور به برخی از این دلایل اشاره خواهیم کرد. ولی اینکه دل انسان سنگ نباشد کافی نیست؛ باید در دل انسان سرچشمه‌های نورانی اشک هم وجود داشته باشد که البته این سرچشمه‌ها متنوع هستند.
اشک، یک راه برای تقویت علاقه‌های خوب است / گریه و تضرع درِخانۀ خدا و اهل‌بیت(ع) خوبی‌های پنهان دل را تقویت می‌کند
برای اینکه بتوانیم به دنبال سرچشمه‌های نورانی اشک در اعماق دل بگردیم، لازم است به یک موضوعی توجه داشته باشیم و آن اینکه واقعاً دلِ ما، اعماق و ژرفایی دارد، دل ما نهان‌خانه‌ها و تو در تویی‌هایی دارد که آدم باید بگردد و آنها را پیدا کند. ممکن است در نهان‌خانۀ دل یک بدی‌هایی پنهان شده باشد که خود فرد هم نداند و منکرِ آن باشد؛ یا اینکه خوبی‌هایی در اعماق دل پنهان شده باشد که از وجود آن خوبی‌ها بی‌خبر باشیم.
جریان اشک ریختن، دعا و گریه آن خوبی‌های ته دل انسان را رو می‌آورد. این خوبی‌ها وقتی رو می‌آیند، با اشک تقویت می‌شوند. به‌عنوان مثال، شما امام حسین(ع) را دوست دارید. این دوست داشتن، پنهان هم نیست و در گوشه‌ای از دل وجود دارد. وقتی که در مجلس روضه، ذاکر و روضه‌خوان، ذکر مصیبت می‌خواند، شما یاد علاقه‌ات به امام حسین(ع) می‌افتی و اشک می‌ریزی. این اشک ریختن آن علاقۀ شما در گوشۀ دلت را تقویت می‌کند.
پس اشک از این جهت ضروری است که اشک و گریه و تضرع درِ خانۀ خدا، درِ خانۀ اهل بیت(ع)، خوبی‌های پنهان در دل و حتی خوبی‌های پیدا در دل را تقویت می‌کند. اشک، یکی از راههای بسیار خوب برای تقویت این علاقه‌ها است. کسی که برای امام حسین(ع) اشک می‌ریزد، کسی که به دلیل ترس از عذاب الهی، شوق به بهشت الهی، جلب رضایت خدا و تأسف از گناهانش گریه می‌کند، در واقع دارد این علاقه‌های خوب را در وجود خودش تقویت می‌کند.
بدی‌های پنهان در گوشه و کنار دل، مانع گریه و اشک می‌شوند / یک روش برای پیدا کردن بدی‌های پنهان در دل
حالا چه چیزی مانع این اشک ریختن می‌شود؟ بدی‌هایی که در گوشه و کنار دل ما پنهان هستند، مانع گریه هستند. به ما سفارش شده است که تقریباً هر روز بگردیم اعماق دل خود را جستجو کنیم و بررسی کنیم که مبادا یک بدی‌ای در آنجا پنهان شده باشد. اگر بدی‌ای در دل پنهان شده باشد با مناجات و دعا می‌توانیم آن را شناسایی و پیدا کنیم و إن‌شاءالله از بین ببریم.
به عنوان مثال، شما وقتی دعایی می‌خوانید، توجه کنید که در کدام فراز دعا گریه‌تان نمی‌گیرد؟ شاید علت گریه نکردن در آن فراز دعا این باشد که مفاهیم آن فراز برایتان مهم نیست. هنگامی که انسان می‌گوید موضوع این فراز برایم مهم نیست، این خیلی بد است. آدم باید تازه از اینجا شروع به استغفار کند که خدایا وضع من را نگاه کن! جهنمت دیگر برایم مهم نیست! عذاب قبر برایم مهم نیست! کوتاه بودن این عمر و فرصت اندکی که در اختیار دارم، برایم مهم نیست! خدایا پس چه چیزی برایم مهم است؟
اشک علامت این است که چه چیزی در اعماق دل برای ما مهم است/ اشک، از اعماق دل آدم خبر می‌دهد
اشک علامت این است که چه چیزی در اعماق دل برای ما مهم است؟ قیمت اشک اصیل این است که به آدم نشان می‌دهد چه چیزی برای ما مهم است؟
اشک بد را باید کنار گذاشت، اشک بد یعنی اشکی که از سرِ دل بوده و از اعماق دل نیست، اشکی که ناشی از ناراحتی‌های بد و نابودکننده است، این نوع اشک و گریه را باید کنار گذاشت. این اشک و این ناراحتی هم علامت وجود آن بدی‌ها در دل انسان هستند و باید آنها را کنار گذاشت.
اگر گریه نمی‌کنیم، دلیل بر این است که بدی‌هایی را در دل پنهان کرده‌ایم/ گریه نکردن، می‌تواند شاخصی برای محاسبۀ نفس باشد
اشک چون می‌رود از اعماق دل آدم خبر می‌دهد و خوبی‌های پنهان آدم را تقویت می‌کند و اگر گریه نکردیم دلیل بر این است که ما یک بدی‌هایی در دل خودمان پنهان کرده‌ایم، لذا اشک خیلی اهمیت پیدا می‌کند و می‌شود علامت و شاخصی برای محاسبۀ نفس!
اهل‌بیت(ع) به ما فرموده‌اند که هر روز خودتان را محاسبه کنید، حتی در روایت بسیار عجیبی فرموده‌اند: «لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ»(کافی/2/453) از ما نیست کسی که هر روز خودش را محاسبه نکند! چرا من باید خودم را محاسبه کنم؟ برای اینکه بدانم چه چیزی ته دلم پنهان شده است. به نفس خود بگوییم چرا این کار را کردی؟ پس تو یک چنین چیزهایی را در دل پنهان کرده‌ای! این محاسبۀ نفس اگر هر روز انجام نگیرد، اهل‌بیت(ع) فرموده‌اند «تو از ما نیستی، تو دوست ما نیستی!» این‌قدر محاسبۀ نفس مهم است.
چگونه نفس خود را محاسبه کنیم؟ / ادعیه و مناجات‌ها، متن محاسبه نفس هستند
چگونه باید محاسبۀ نفس را انجام داد؟ پاسخ به این سؤال نیازمند بحث مفصلی است ولی به‌طور خلاصه می‌توان گفت: راه محاسبه نفس لزوماً این نیست که شما کاغذی را در دست بگیرید و بررسی کنید که طی روز چه کارهایی کرده‌اید و یا به عنوان مثال جدولی تنظیم کنید و مواردی را یادداشت کنید. این به‌جای خودش خوب است ولی این ادعیه‌ای که سفره‌اش را مقابل ما پهن کرده‌اند، متن محاسبۀ نفس هستند. در ضمنِ دعا باید از خود بپرسیم «من چرا این کارها را کردم؟ چه چیزهایی برای من مهم است؟ حال و روز من به کجا رسیده که این چیزها برایم مهم شده است؟»
محاسبه نفس را در هنگام دعا و توأم با اشک انجام دهیم
اگر محاسبۀ نفس در محضر خدا و هنگام دعا و مناجات باشد، مانند این است که مریضی پیش طبیب رفته و بیماری‌های خودش را ذکر می‌کند و حال بد خودش را توضیح می‌دهد. خدا مانند طبیبی است که یقین داریم خودش شفادهنده است. فردی که بیماری‌اش را پیش خدا عرضه می‌کند، به مهربانی و قدرت طبیب یقین دارد. در چنین شرایطی انسان صمیمانه نزد این طبیب رفته و محاسبۀ نفسش را نزد او بیان می‌کند.
بیایید برنامۀ روزانۀ محاسبۀ نفس را در متن همین دعاها و مناجات‌هایی که می‌خوانیم، قرار دهیم. محاسبه نفس را در لحظه‌های عبادت و توأم با اشک انجام دهیم.
گریه و اشک، خوبی‌های پنهان قلب را آشکار و تقویت می‌کند
قلب انسان لایه‌های پنهانی دارد و باید دقت کنیم که مبادا در لایه‌های پنهان قلب، بدی‌ای پنهان شده باشد. از طرف دیگر اگر خوبی‌هایی در لایه‌های پنهان قلب ما وجود دارد، باید آنها را تقویت کنیم. با گریه و اشک، خوبی‌های پنهان قلب، آشکار شده و تقویت می‌شوند. گریه نکردن نیز نشان می‌دهد که در لایه‌های پنهان قلب، چیزهای بدی پنهان شده است که باید آنها را از بین ببریم. همچنین گریه کردن به دلایل و انگیزه‌های خوب، خودبخود بدی‌های پنهان شده را شتستشو داده و قلب را پاک می‌کند. اگر بدی‌ای در قلب خود پنهان کرده باشیم، خوبی‌هایی نیز در قلب ما هست که اشک و گریه، خوبی‌ها را تقویت کرده و بدی‌ها را از بین می‌برد.
خوبی‌ها و بدی‌های پنهان در قلب، روزی آشکار خواهند شد
این مطلب بسیار مهم است که ما در لایه‌های پنهان قلب خود، بدی پنهان کرده باشیم یا خوبی؟ در روایتی -که نمونه‌های مشابه دیگری هم دارد- امام صادق(ع) می‌فرماید: «مَا مِنْ عَبْدٍ أَسَرَّ خَیْراً فَذَهَبَتِ الْأَیَّامُ أَبَداً حَتَّى یُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ خَیْراً» (کافی/ج2/ ص294) اگر کسی در نهان‌خانۀ دل خود، چیز خوبی پنهان کرده باشد، خدا آن خوبی را یک روز برایش آشکار می‌کند. خدا آن خوبی را مانند یک لباس بر فرد می‌پوشاند و مقدرات او بر اساس آن خوبی‌ای که پنهان کرده خواهد بود.
در ادامۀ روایت می‌فرماید: «وَ مَا مِنْ عَبْدٍ یُسِرُّ شَرّاً فَذَهَبَتِ الْأَیَّامُ أَبَداً حَتَّى یُظْهِرَ اللَّهُ لَهُ شَرّاً» اگر کسی، بدی‌ای را در دل خویش پنهان کرده باشد، روزی خداوند با مقدراتش آن را آشکار می‌کند. به عنوان مثال أمیرالمؤمنین علی(ع) دربارۀ زبیر فرمودند: زبیر در زمان رسول خدا(ص)، حسادتی از من را در دل خود پنهان کرد. اگرچه بعد از گذشت بیست و پنج سال، زبیر از أمیرالمؤمنین(ع) دفاع می‌کرد، ولی آن حسادت و بدی را دل خود نگه داشته و در نهان‌خانۀ دلش وجود داشت، تا اینکه روزی ظاهر شد. پس نهان‌خانۀ دل ما مهم است. (لَمَّا قُتِلَ الزُّبَیْرُ وَ جِیءَ بِرَأْسِهِ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ حَاطِبِ بْنِ أَبِی بَلْتَعَةَ مَا اجْتَرَأَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ عَلَى قِتَالِی..؛ الجمل و النصرة(شیخ مفید) / ص389)
راضی بودن از خدا، یکی از خوبی‌های پنهان در دل / رضایت ته دل از خدا، موجب استجابت دعا می‌شود
در حدیث شریفی، امام صادق(ع) می‌فرماید: «تَبَحَّرُوا قُلُوبَکُمْ فَإِنْ أَنْقَاهَا اللَّهُ مِنْ حَرَکَةِ الْوَاجِسِ لِسَخَطِ شَیْءٍ مِنْ صُنْعِهِ» (امالی مفید/ ص54) دل خودتان را بررسی و وارسی کنید که هیچ حرکتی در ته دل‌تان علیه کار خدا وجود نداشته باشد. یعنی بررسی کنید که آیا دل شما عمیقاً از خدا راضی هست یا نه؟ دل‌تان را خوب بازرسی کنید و ببینید آیا از خدا راضی هست؟
بعد می‌فرماید: «فَإِذَا وَجَدْتُمُوهَا کَذَلِکَ فَاسْأَلُوهُ مَا شِئْتُم»؛ اگر دیدید دل شما از خدا راضی است، دیگر هرچیزی که دوست دارید از خدا بخواهید، خدا جواب‌تان را می‌دهد. رضایت ته دل موجب استجابت دعا می‌شود.
در زیارت أمین‌الله هم می‌خوانید «اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ نَفْسِی مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِکَ رَاضِیَةً بِقَضَائِک» (کامل‌الزیارات/40) خدایا من را راضی کن، وقتی از خدا راضی شدی، هرچیزی می‌خواهی از خدا درخواست کن.
نکته آخر اینکه، چرا ما این‌قدر استغفار می‌کنیم؟ برای اینکه استغفار، ما را بدهکار می‌کند، ما را از حالت طلب‌کاری در می‌آورد. بدهکار که شدی، خودش بزرگ‌ترین قدم برای اعلام رضایت است. وقتی درِ خانۀ خدا می‌روی، بدهی‌هایت را بشمار، خدایا ما خیلی به تو بدهکار هستیم و اصلاً از تو طلبکار نیستیم. اگر این حس، اشک ما را جاری کرد، هنگام استجابت دعا است.
(الف6-ن2)
بنام خدا سلام ، نگاه جناب پناهیان به حالات درونی انسان و تعریف جایگاه تضرع و اشک در موضوع خودشناسی و مبارزه با نفس آموزنده بود البته اشاره ای به بحث تاثیر وسوسه های شیطان و راههای مقابله با آن نکردند . احتمالا بدلیل اهمیت و فراگیر بودن موضوع در جلسه ای جداگانه به آن خواهند پرداخت . ممنون از حوصله و زحمات