۹۳/۱۱/۲۹

حدیث | حسد ریشه ولایت گریزی/ زبیر به خاطر حسادتی که از زمان پیامبر(ص) در دلش بود با امیرالمومنین(ع) جنگید

متن روایت

عَنْ غَزَالِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ: لَمَّا قُتِلَ الزُّبَیْرُ وَ جِی‏ءَ بِرَأْسِهِ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ:

أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا مَا کَانَ مِنْ أَمْرِ حَاطِبِ بْنِ أَبِی بَلْتَعَةَ مَا اجْتَرَأَ طَلْحَةُ وَ الزُّبَیْرُ عَلَى قِتَالِی، وَ أَنَّ الزُّبَیْرَ کَانَ أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْ طَلْحَةَ وَ مَا زَالَ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ حَتَّى بَلَغَ ابْنُهُ فَقَطَعَ بَیْنَنَا.

عبارات مشکل

أَمْرِ حَاطِبِ بْنِ أَبِی بَلْتَعَةَ: اشاره به داستان ناکامی زبیر و موفقیت امیرالمومنین ع در ماموریتی را دارد که در آن واقع زبیر نسبت به امیرالمومنین ع حسادت ورزید و همان حسادت در جمل او را به جنگ با امیرالمومنین ع کشاند که داستانش در روایت بعد آمده است

منبع

الجمل و النصرة(شیخ مفید)، ص389

مکمل | تاریخ | داستان به دست آوردن نوشته از زن جاسوسه توسط امیرالمومنین(ع) و ناکامی زبیر در این ماموریت

متن روایت

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ»(ممتحنه/1) نَزَلَتْ فِی حَاطِبِ بْنِ أَبِی بَلْتَعَةَ، وَ لَفْظُ الْآیَةِ عَامٌّ وَ مَعْنَاهُ خَاصٌّ.

وَ کَانَ سَبَبُ ذَلِکَ أَنَّ حَاطِبَ بْنَ أَبِی بَلْتَعَةَ کَانَ قَدْ أَسْلَمَ وَ هَاجَرَ إِلَى الْمَدِینَةِ، وَ کَانَ عِیَالُهُ بِمَکَّةَ. وَ کَانَتْ قُرَیْشٌ تَخَافُ‏ أَنْ یَغْزُوَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ص، فَصَارُوا إِلَى عِیَالِ حَاطِبٍ، وَ سَأَلُوهُمْ أَنْ یَکْتُبُوا إِلَى حَاطِبٍ یَسْأَلُوهُ عَنْ خَبَرِ مُحَمَّدٍ ص: هَلْ یُرِیدُ أَنْ یَغْزُوَ مَکَّة؟ فَکَتَبُوا إِلَى حَاطِبٍ یَسْأَلُونَهُ عَنْ ذَلِکَ.

فَکَتَبَ إِلَیْهِمْ حَاطِبٌ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص یُرِیدُ ذَلِکَ. وَ دَفَعَ الْکِتَابَ إِلَى امْرَأَةٍ تُسَمَّى صَفِیَّةَ فَوَضَعَتْهُ فِی قُرُونِهَا وَ مَرَّتْ.

فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَخْبَرَهُ بِذَلِکَ، فَبَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ الزُّبَیْرَ بْنَ الْعَوَّامِ فِی طَلَبِهَا. فَلَحِقَاهَا.

فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: أَیْنَ الْکِتَابُ؟

فَقَالَتْ: مَا مَعِی شَیْ‏ءٌ.

فَفَتَّشَاهَا فَلَمْ یَجِدَا مَعَهَا شَیْئاً.

فَقَالَ الزُّبَیْرُ: مَا نَرَى مَعَهَا شَیْئاً.

فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: وَ اللَّهِ مَا کَذَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ ص وَ لَا کَذَبَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى جَبْرَئِیلَ ع وَ لَا کَذَبَ جَبْرَئِیلُ ع عَلَى اللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ، وَ اللَّهِ لَتُظْهِرَنَّ الْکِتَابَ أَوْ لَأُورِدَنَّ رَأْسَکِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص.

فَقَالَتْ: تَنَحَّیَا حَتَّى أُخْرِجَهُ.

فَأَخْرَجَتِ الْکِتَابَ مِنْ قُرُونِهَا، فَأَخَذَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ جَاءَ بِهِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ: یَا حَاطِبُ مَا هَذَا؟

فَقَالَ حَاطِبٌ: وَ اللَّهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا نَافَقْتُ وَ لَا غَیَّرْتُ وَ لَا بَدَّلْتُ وَ إِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً، وَ لَکِنْ أَهْلِی وَ عِیَالِی کَتَبُوا إِلَیَّ بِحُسْنِ صَنِیعِ قُرَیْشٍ إِلَیْهِمْ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُجَازِیَ قُرَیْشاً بِحُسْنِ مُعَاشَرَتِهِمْ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ»( ممتحنه/1) إِلَى قَوْلِهِ: «لَنْ تَنْفَعَکُمْ أَرْحامُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَفْصِلُ بَیْنَکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»(ممتحنه/3)

لغات و عبارات مشکل

هَلْ یُرِیدُ أَنْ یَغْزُوَ مَکَّة: آیا می‌خواهد حمله کند به مکه؟

تَنَحَّیَا: دور شوید

قُرُونِهَا: موهایش

وَ لَا غَیَّرْتُ وَ لَا بَدَّلْتُ: کافر و مرتد نشدم

منبع

تفسیر قمی، ج2، ص361

تفسیر فرات، ص479 (همین داستان را از ابن عباس با اختلاف در الفاظ نقل کرده اما اسم جاسوسه را ساره می‌نامد)

ارشاد (شیخ مفید)، ج1، صص56-58 (همین داستان را با اختلاف در الفاظ و تفاصیل بیشتر آورده است)

مناقب (ابن شهر آشوب)، ج2، ص143 (داستان را از صحیحین با اختلاف در تعابیر آورده و اسم جاسوسه را ساره می‌نامد)