۰۰/۰۵/۱۹

صوت | آثار تربیتی و اجتماعی خوف از خدا

شناسنامه:

• زمان: محرم 1400
• مکان: هیئت ام‌ابیها(س)
• موضوع: آثار تربیتی و اجتماعی خوف از خدا - 12 جلسه
• متن: اینجا

معرفی بحث: 

مردم معمولاً رابطه خوبی با مقوله «ترس از خدا» ندارند و بیشتر به موضوع «محبت به خدا» علاقه نشان می‌دهند، اما ترس از خدا، دارای نتایج ویژه‌ و منحصر بفردی است و البته ما نوعی نیاز واقعی هم به «ترس از خدا» داریم. آشنایی با عوامل و ریشه‌های «ترس از خدا»، راه‌های به دست آوردن و افزایش «ترس از خدا» و سایر مقوله‌های مرتبط، مجموعه‌ای ده جلسه‌ای را شکل داده که در دهه اول محرم 1400 در هیئت ام ابیها(س) توسط استاد پناهیان ارائه شده است.

جلسۀ اول | (1400.05.18): ابعاد و آثار ترس از خدا

• برخی از مفاهیم دینی، محبوب مردم نیستند 
• ترس از خدا، یکی از مفاهیمی که برای مردم جذابیت ندارد
• ترساندن انسان در قرآن کریم و سیره پیامبران الهی
• دوست داشتن خدا را همه دوست دارند
• ترس از خدا، در سطوح مختلفی قابل تعریف است
• آشنایی با دو سطح مورد نیاز از ترس
  • ترس از خدا در سطح ابتدای
  • ترس از خدا برای رشد مؤمنین
• مؤمن باید به دنبال خوفی باشد که اولیاء خدا از خدا داشتند
• آسیب کم ترسیدن مؤمن از خدا 
  • عُجب، مشکل ناشی از کم ترسیدن مؤمن از خداوند
• انواع حالات انسان نسبت به خداوند متعال
  • حیاء، حبّ، حس پناهجویی، احساس عظمت خدا، خوف و ....
• برخی از آثار خوف از خدا
  • خوف از خدا، با خوف از هر چیز دیگری متفاوت است
  • خوف از خدا باعث دلگرم شدن و نزدیک شدن به خدا است
  • خوف از خدا، باعث افزایش عقل، تدبیر و هوشمندی
  • کسی که خوف از خدا دارد، عاشق خدا می‌شود
  • حالات اولیاء خدا در اثر ترس از خدا
• ترس از خدا برای محبین اهل بیت(ع)

جلسۀ دوم| (1400.05.19): ریشه‌های ترس از خدا

• انسان زیاد به دنبال ترسیدن از خدا نمی‌رود
• آموختن خوف، آدابی دارد
• عامل تلخ بودن خوف از خدا را باید بر طرف کرد
• آشنایی با ترس موجود در یک رابطه محبت‌آمیز
• ترس از خدا، همراه با محبت به خدا است
• ریشه‌های خوف از خدا: محبت و احساس نیاز به خدا
  • ترسِ از دست دادن محبوب، منشأ محبت است
  • تناسب شدت احساس نیاز به خدا با خوف
•  انسان نمی‌تواند از هیچ چیزی نترسد
  • اگر از خدا نمی‌ترسی، ببین از چه چیزی می‌ترسی؟
  • ترس، یک نیاز انسانی
• شیطان و ترس‌هایی که به اولیاء خود می‌دهد
• مؤمن چگونه امنیت پیدا می‌کند؟
• مؤمن و ترس از دست دادن خدا و ترس نرسیدن به خدا
•  ترس از خدا، در ذات خود امید و امنیت دارد
• آشنایی با کنایه‌ قرآن کریم در مورد ترسیدن مؤمن از خدا

جلسۀ سوم| (1400.05.20): واقعی بودن نیاز ما به خوف از خدا 

• ترس، یکی از روابط انسان با خدا
• تلخی ترس از خدا را باید از بین ببریم
• آشنایی با منشأ ترس
• ترس، یک معیار برای اندازه‌گیری علاقه
• ترس، در همه وجود دارد ولی زمینه مصرف آن متفاوت است
• اگر از خدا نترسی، از چیز دیگری می‌ترسی و حقیر آن می‌شوی
• این مسایل، اموری واقعی هستند
• فایده وجود ترس در کنار محبت
• دعای کمیل، نمونه‌ای از وجود ترس از خدا در کنار محبت
• شدت واقع‌بینی در ادعیه
• ابعاد واقعی بودن مفاهیم دینی از جمله ترس از خدا
• خوف، از واقعیت‌هایی تلخ برمی‌خیزد
• اگر کسی از غیر خدا بترسد، عالم طبیعت با او چگونه با او برخورد می‌کند
• واقعی بودن مقولات معنوی و احکام دین
• نمونه‌هایی از واقعیت‌های مورد تأکید دین
• واقعی بودن نیاز ما به خدا و خوف از خدا
• هر کسی واقع‌بین‌تر باشد، خوفش از خدا بیشتر است
• ناامنی، عامل خوف از بیرون وجود انسان
• ما در جهانی ناامن زندگی می‌کنیم
• توصیف دنیا در روایات؛ دنیا، بدعهد و پر از بلا و ناامنی است 
• اینکه در دنیا سلامتی و امنیت داریم، خدا ما را حفظ کرده است
• جهان ناامن در ما ترس ایجاد می‌کند و باید به خدا پناه ببریم

جلسۀ چهارم| (1400.05.21): عوامل و ریشه‌های بیرونی ترس از خدا

• ما باید مشتاق ترس از خدا بشویم
• نترسیدن از خدا، واقعاً ترسناک است
• محبت و نیاز؛ ریشه‌های درونی ترس از خدا
• واقعیت‌ها و تهدیدهای موجود در عالم طبیعت؛ ریشه‌های بیرونی ترس از خدا
• در دنیا، نقطه امنی وجود ندارد ولی عالم در تصرف اراده خدا است
• تبیین چگونگی جبر و اختیار در موضوع بحث
• قرار گرفتن در امنیت الهی، منوط به ترسیدن از خدا است
• ایمان به خدا باید باعث امنیت یافتن در جهان ناامن باشد
• برای درک اهمیت ایمان، باید ناامنی دنیا را درک کنیم
• با توجه به آیات قرآن، آدم‌هایی که اهل ترس از خدا هستند؛ هدایت می‌شوند   
• جایگاه علم برای واقع‌بین شدن و شناخت ناامنی دنیا
• درک ناامنی دنیا، پایگاه اصلی ایمان
• چرا از خدا باید ترسید؟
• مراحل پیدایش خوف از خدا
  • درک کنیم که در دنیای ناامنی زندگی می‌کنیم
  • احساس نیاز به امنیت پیدا کنیم
  • از مهربانی و قدرت خدا آگاه شویم
  • به خدا ایمان بیاوریم و رفتار خاص خدا را بشناسیم
  • رفتار خاص خدا، پیچیده بودن، سکوت خدا و .... عامل ترس هستند
  • تا کسی از خدا بترسد، خدا او را در آغوش می‌گیرد

جلسۀ پنجم| (1400.05.22): ترس از خدا را چگونه به دست بیاوریم؟

• منشأ ترس، علاقه انسان است
• دوست داشتنی‌ها، عامل شکل‌گیری ترس
• در بین دوست داشتنی‌های انسان، نیازهای حیاتی مانند امنیت، مهمتر از بقیه هستند
• ترس بیشتر به ناامنی تعلق می‌گیرد
• ترس چگونه عامل شکوفایی انسان می‌شود؟
• ترس برآمده از تعلقات پست، در بلندمدت باعث افسردگی و ناراحتی است
• ضرورت‌های ترس از خدا
• ترس از خدا را چگونه به دست بیاوریم؟
• محبت خود را به خدا افزایش دهیم   
• افزایش محبت به خدا بسیار مشکل است
• راهکار عملیاتی برای افزایش ترس از خدا
• دنیای خود را دنیایی ناامن بدانیم
• اهمیت خودسازی در دنیایی که امنیت ندارد
• روایتی خاص از رسول اکرم(ص) در مورد ناپایداری دنیا
• ترسیدن از دنیا و پناه بردن به خدا و ایمان آوردن
• یک مثال در مورد امنیت؛ امنیت اقتصادی در حکومت امام زمان(عج) چگونه است؟
  • کارکرد ولایت، امنیت‌بخشی است
  • علمدار امنیت، ولیّ خدا است
• در دنیا فریب نخوریم و به خدا پناه ببریم   
• روایتی در مورد فناء دنیا و مشکلات موجود در آن
• در دنیا با هر خوشحالی، غمی هست
• اگر از روی ترس به خدا پناه نبریم، چه مشکلی پیش می‌آید؟
• سه موضوعی که باید از آنها به آغوش خدا پناه برد 

جلسۀ ششم| (1400.05.23): توجه به قدرت خدا برای کسب ترس از خدا

• علایق مختلف در وجود انسان
• ترس یکی از ویژگی‌های درونی انسان
• ترس در وجود ما، ویژگی کلیدی است
• صحبت از ترس، جذابیت بالایی ندارد
• ترس، روی دیگر امید است
• ترس خود را در راه خدا مصرف کنیم
•  ترس از خدا، محبت می‌آورد
• توجه به ناامنی موجود در دنیا
• آنچه از سلامتی و امنیت داریم، با توجه به لطف خدا است
• مراحل آمادگی برای ترسیدن از خدا
  • مرحله اول : اگر در دنیا احساس ناامنی می‌کنی، می‌توان در مورد پناه بردن به خدا با تو حرف زد
  • مرحله دوم: توجه به قدرت خدا است
• قدرت خدا فوق‌العاده است و باید به آن توجه کرد
• معنای الله اکبر چیست؟
• آشنایی با عظمت الهی
• در همه این صفات الهی، باید قدرت خدا را دید
• خدا ما را به محیط ناامن آورده و خودش به ما امنیت می‌دهد
• خداوند قدرتش را در عالم، اعمال می‌کند
• ما در بسیاری از موارد، محکوم قدرت و اراده الهی هستیم
• ربّ، خدایی که با قدرتش ما را مدیریت می‌کند
• ترس از غیرخدا در میان سیاسیون
• قدرت خدا در درس‌های مدارس تبیین نمی‌شود

جلسۀ هفتم| (1400.05.24): ترس از خدا، مهمترین عامل از بین رفتن تکبر

• بزرگی و قدرت، از راه تواضع به مقام ربوبی به دست می‌آید
• انسان، خیلی زود و خیلی زیاد متکبر می‌شود
• برای ارتباط با خدا، باید تکبر را از بین ببریم
• مهمترین چیزی که تکبر را از بین می‌برد، ترس است     
• از هر چیزی بترسیم، حقیر و کوچک او خواهیم شد
• ترس از غیرخدا، عامل ضعیف شدن انسان
• تناسب صفات بد انسان با تکبر
• هر کار خوبی، عامل بزرگ شدن روح انسان
• ترسیدن از خدا، عامل بزرگ شدن انسان
• دعا نکردن و از خدا نخواستن، یکی از علائم تکبر
• از بین بردن تکبر، بسیار مهم و حیاتی است و هیچ عاملی مثل ترس، تمبر را از بین نمی‌برد
• نتایج ترس از خدا  
• عوامل ناامنی دنیا را بشناسیم و به خدا پناه ببریم
• اگر در ترس از ناامنی‌های دنیا باقی بمانیم، ذلیل می‌شویم
• ارزش ترس از خدا
• خدا تو را از خودش نمی‌ترساند بلکه با تفکر و فهم، خودت باید از خدا بترسی
• قرآن کریم؛ کتابی برای انذار و ترسیدن از خدا
• امید و محبت به خدا در قرآن، کمی پیچیده است
• ارزش ترس از خدا در این است که علنی، شما را نمی‌ترساند
• پاداش خدا برای کسی که از خدا می‌ترسد
  • سرعت بیشتر در تقرب به خدا  
  • کسب محبت خدا
  • از چیز دیگری نمی‌ترسد
  • تکبر از بین می‌رود
  • خدا همه را از او می‌ترساند
• آیه‌ و روایتی در مورد ترس از هیبت و عظمت الهی
• ما باید به سوی خدا فرار کنیم
• معنای فرار به سوی خدا
• نترسیدن از خدا، بی‌ادبی به خدا است      

جلسۀ هشتم| (1400.05.25): راه‌های افزایش ترس از خدا

• تناسب طبیعت ما با ترس؛ ما می‌توانیم تعیین کنیم که از چه چیزی بترسیم
• کارکرد ترس؛ ترس علاقه را تشدید می‌کند
• حس ترس از خدا را باید خودمان فعال کنیم
• گرایش‌ها را می‌توان اداره کرد
• تأثیر کنترل ذهن و ذهن‌آگاهی در مدیریت گرایش‌ها 
• مثالی در مورد نحوه افزایش گرایش و محبت به امام حسین(ع)
• ترس از خدا را می‌توان افزایش داد
• نماز، جایی که می‌توان ترس از خدا را در آن افزایش داد
• برخی از عوامل افزایش ترس از خدا؛ تلقین، تذکر، توجه و اطاعت از خدا  
• تأثیر ادعیه بر افزایش ترس از خدا
• ترس اولیاء خدا را در ادعیه می‌توان دید
• تأثر قرآن بر افزایش ترس از خدا
• بر اساس ترس از خدا، کارهایی را انجام دهیم
• رابطه ترس با محبت؛ از هر چیزی بترسی، محبتت به آن بیشتر می‌شود
• ترس، عاملی مقوم در کنار محبت و افزایش‌دهنده محبت
• ترس از اینکه مبادا محبوب را از دست بدهیم
• ترس، گاهی حداقلی و گاهی از شدت محبت است
• آیه‌ای در مورد ترس همراه با محبت نسبت به خدا   

جلسۀ نهم| (1400.05.26): برخی از اشتباهات رایج در مسیر ترس از خدا

• ما در مورد ترس ممکن است دچار اشتباهاتی شویم
• محاسبه ترس از خدا با محاسبه ترس از امور دنیوی متفاوت است
• در گناهان کوچک هم از خدا باید ترسید
• روایتی در مورد لزوم ترس از خدا در گناهان کوچک
• تمرین کردن برای ترس از خدا در ترک گناه کوچک، راحت‌تر است
• برای پرهیز از گناه کوچک، خودمان را با دیگران مقایسه نکنیم
• خدا ممکن است توقع دیگری از تو داشته باشد
• در مورد عاشورا دقت کنیم که قاتلین، ناگهان رشد تصاعدی در بد شدن پیدا کردند
• در محبت به امام حسین(ع)، خوف را همراه با محبت ببینیم
• جهت افزایش خوف، به امور کوچک توجه کنیم
• ترس از خدا را در امور خوب و مثبت هم در نظر بگیریم
• ترس از خدا در پذیرش امور تکوینی  
• بی‌احترامی به اولیاء خدا، گناهی که ممکن است سبک تلقی شود
• تقوای قلب و ضرورت احترام به ولی خدا
• در کربلا به ولی خدا علناً توهین شد
•  در ترس از خدا، از کم گذاشتن برای ولی خدا به شدت باید بترسیم

جلسۀ دهم| (1400.05.27): توصیف، روشی مؤثر در تبیین معارف و ترسیم «ترس از خدا»

• آشنایی با ادبیات حوزه در تبیین دین
• استدلال و استنباط؛ دو روش معمول در حوزه‌های علمیه
• ایراد ادبیات استدلالی و استنباطی
• نگاهی تاریخی به حوزه و دلیل مقبول بودن ادبیات حوزه در گذشته
• این دو راه ممکن است باعث تنفر کسانی شود که زمینه پذیرش کمتری دارند
• روش استدلالی حوزه برای پاسخ به شبهات، مناسب است
• راه دیگری غیر از استدلال و استنباط برای دعوت به دین؛ توصیف رفتار خوب و آدم خوب و توصیف رفتار بد و آدم بد
• مثالی از توصیف حجاب‌؛ یک خانم محجبه چه حسّی دارد؟
• غرب هم از روش توصیف استفاده کرده است
• توصیف؛ نیاز به دین‌شناسی، انسان‌شناسی و روش‌شناسی دارد
• توصیف ترس از خدا، دشوار است
• هنر، (مانند سینما و رمان) زبان خوبی برای توصیف دارد 
• خطبه متقین؛ نمونه‌ای از کار توصیفی در بیان امیرالمؤمنین(ع)
• توصیف امام سجاد(ع) در مورد ترس از خدا

جلسۀ یازدهم| (1400.05.28): همراه بودن خوف و امید

• در کنار خوف از خدا، امید و رجاء هم مطرح است
• اگر امید باشد ولی خوف از خدا نباشد، موجب غرور یا عجب می‌شود
• امید بی‌جا، نتیجه نوعی سطحی‌نگری است
• امید ناروا چگونه است؟
• ما به دلیل بدی‌ها و عیوب خود باید از خدا بترسیم
• ناامیدی هم بسیار بد است
• تلاش ابلیس برای امید بی‌جا دادن(مغرور کردن) یا ناامید کردن(مأیوس کردن) انسان  
• نمونه‌هایی که نشان می‌دهد ما درجاتی از غرور و یأس را داریم
•  امید را از کرم و حسن ظن به خدا باید کسب کرد
• نگاه ولایی به خوف و رجاء
• به جای غرور، ترس از خدا و به جای یأس، امید را قرار بدهیم
• امید را از حسن ظن به خدا و ترس را از بد بودن اعمال خود به دست بیاوریم      
• ترس نزد کسی که او را دوست داریم، چه نتیجه‌ای دارد؟
• معمولاً خوف بیشتر از امید، مقدم شده است ولی به روحیات افراد بستگی دارد
• روایتی در مورد خوف
  •  هیچ دردی مانند غصه نخوردن برای نترسیدن از خدا نیست

جلسۀ دوازدهم| (1400.05.29): آشنایی با جنبه علمی و اجتماعی خوف

• توجه به امید، بیشتر از خوف است و ما نیاز داریم که بیشتر از خوف صحبت کنیم
• خوف در ایجاد امید صادق، بسیار مؤثر است
• رفع موانع رشد مهم است
• ما برای رشد، به حکمت نیاز داریم و برای رسیدن به حکمت، رفع موانع ضروری است
• تناسب اخلاص و حکمت
• اخلاص، خالی شدن از بدی‌ها است و خوف همین کار را انجام می‌دهد
• قلبی که با خوف پاک شده، امید را کسب می‌کند
• در قرآن کریم، خوف از خدا، غلبه دارد
• مراحل تربیت، ابتدا با امید شروع می‌شود ولی با خوف ادامه پیدا می‌کند
•  خوف جنبه علمی، عقلانی و معرفتی هم دارد
• هر دانشمند، فیلسوف و عالم تجربی باید ترس از اشتباه احتمالی خودش داشته باشد
• عالِم باید خائف باشد
•  احتمال جهل برای هر عالمی هست
• اگر ترس نباشد، اشتباه‌های علمی بسیار زیاد می‌شود
• خوف در علم، عامل رشد علمی می‌شود
• غرور علمی، بد است
• جنبه اجتماعی خوف
  • شرایط و ظرفیت افراد متفاوت است و قضاوت کردن دیگران، ممنوع است
  • قضاوت دیگران، یکی از مشکلات جامعه دینی