شجاعت و نترس بودن برای هنرمندان و اهل رسانه ضروری است / شجاعت، عامل خلاقیت و ترس نابودکنندۀ آن / ترس از عدم موفقیت، نابودکنندۀ خلاقیت

زمان: محرم 90
مکان: دانشگاه هنر
انعکاس در: رجانیوز
پی دی اف: A5 | A4
اینفوگرافیک: پیشنهاد دهید
صوت: دانلود | بشنوید
کلیپ صوتی: پیشنهاد دهید

حجت الاسلام علیرضا پناهیان در دهۀ اول محرم، در دانشگاه هنر با موضوع «عنصر شجاعت در هنر و حماسه» به ایراد سخنرانی پرداختند. گزیده‌ای از نهمین جلسۀ این سخنرانی در ادامه می‌آید:

نترس بودن در خلق اثر هنری تأثیرگذار است

شجاعت در هنر و حماسه جایگاهی کلیدی دارد. وجود حماسه‌سازان بزرگ حتماً نباید در دل جنگ‌ها دیده شود. بعضی‌ها جنگ باشد یا نباشد، ذاتاً حماسه‌گر هستند و ارزش این افراد از کسانی که در میدان جنگ شجاعتشان به منصه ظهور گذاشته‌ می‌شود، اصلاً کمتر نیست. حماسه‌گر بودن و شجاع بودن برای همه خوب است، بخصوص برای هنرمندان. هنرمند جماعت لازم است که حماسه‌گر باشد چون عمود خیمه داستان‌های انسانی عالم، حماسه است و اگر هنرمندی اهل حماسه نباشد، نمی‌تواند این خیمه را سرپا نگه دارد. اگر هنرمندی تحت تأثیر چیزی غیر از حماسه باشد، همان امر در آثارش جلوه‌گر است. مثلاً اگر تمام عقده‌های روحی و روانی‌ یک هنرمند فقط در ارتباط با جنس مخالف باشد، تمام آثارش هم مشحون از رابطه زن و مرد خواهد بود، نه مشحون از حماسه. وقتی این هنرمند در مقام ارائه تصویری از حماسه‌ای مانند دفاع مقدس قرار می‌گیرند، فاجعه‌هایی اتفاق می‌افتد که نگو و نپرس. اگر کسی بخواهد حماسه‌سرایی کند، بدون تردید باید روح حماسی داشته باشد ولی شجاعت در هنرمندان محدود در حماسه‌سرایی نمی‌شود و به درد همه مسائل دیگر هم می‌خورد.

ترس بر جهت‌گیری‌های زندگی تأثیرگذار است

انگیزه‌ها، کارها و زندگی انسان تحت تأثیر ترس و محبت است و هر کسی که بخواهد جهت حرکت خود را کنترل کند، باید علاقه‌ها و ترس‌های خود را کنترل نماید. البته محبت‌ها همیشه توسط ترس‌ها قید می‌خورند و این ترس است که محبت را تعیین می‌کند. در روز قیامت مشخص می‌شود که اکثر مردم حتی به دلیل هوس گناه نکرده‌اند، بلکه از روی ترس گناه کرده‌اند و به جهنم رفته‌اند.

اگر تربیت فرزندان با ترساندن آن‌ها انجام شود، شجاع تربیت نمی‌شوند

نقش مادران در تربیت فرزندان برای نترس و شجاع بودن بسیار مهم و کلیدی است. مثلاً مادر به بچه‌اش می‌گوید مسواک بزن و اگر نه دندان‌هایت خراب می‌شود و فرزند از ترس خراب شدن دندان و یا از ترس آمپولی که دندانپزشک به دندان‌های خراب می‌زند، ناچار به مسواک کردن می‌شود. ولی رسول خدا(ص) و معصومین(ع) اغلب از جنبه‌های مثبت و فواید اعمال سخن می‌گفتند. پیامبر اکرم(ص) در مورد مسواک می‌فرمودند: با مسواک زدن دهانتان را خشبو کنید(طَیِّبُوا أفواهَکُم بِالسِّواکِ؛ فإنّها طُرُقُ القُرآنِ؛ میزان الحکمه/٩٢٢٧) امیرالمؤمنین(ع) نیز می‌فرمودند: «مسواک زدن عامل جلب رضایت خدا، سنت پیامبر، و خشبوکنندۀ دهان است؛ السِّوَاکُ مِنْ مَرْضَاةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُنَّةٌ لِلنَّبِیِّ ص وَ مَطْیَبَةٌ لِلْفَمِ»(خصال صدوق/2/611) و این مادر است که این ترس‌ها یا شجاعت‌ها را منتقل می کند. حتی اگر پدر، کسی مانند امیرالمؤمنین(ع) باشد، نیاز به یک ام‌البنین(س) شجاع است، تا حماسه‌سازی مانند ابوالفضل‌عباس(ع) تربیت شود. البته منظور این نیست که مطلق بخواهیم اینگونه تحذیرها را نفی کنیم، ولی نباید غلبه داشته باشد. چنان که در سیرۀ معصومین(ع) نیز چنین بوده است.

ضرورت شجاعت برای اهل تبلیغ

کسی که اهل هنر و رسانه است طبیعتاً اهل تبلیغ هم هست. کار هنرمندان و اهل رسانه، کاری از جنس تبلیغ است. کسی که اهل تبلیغ است باید فقط از خدا بترسد و از کس دیگری نترسد. اگر کسی اهل ابلاغ پیام باشد و بترسد، ترس او بر کارش بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

«وجود کفار» عامل ترس در رساندن پیام حق

چرا بعضی جاها گفتنِ حرف خدا ترس دارد؟ یک علت آن حضور دشمنان سرسخت و عنود است که یک گروه از این دشمنان حرف حق، کفار هستند. کافر کسی است که به هر ترتیبی شده سعی می‌کند خدا را انکار کند. البته نه عوام کفار، بلکه کافرانی که یسدون عن سبیل الله هستند و راه خدا را سد می‌کنند. اینها در تلاش برای نابودکردن مبلغین حرف حق‌اند. این دسته، کسانی‌اند که به شدت به مخالفت با مبلغین رسالات خدا می‌پردازند و از هیچ اقدامی هم فروگذار نیستند.

«وجود عوام سطحی‌نگر» عامل دیگر ترس در رساندن پیام حق

گروه دوم کسانی که با حرف حق مخالفت می‌کنند، عوام سطحی‌نگر هستند. عوام با کسی که حرف حق بزند، مخالفت می‌کنند و علیه او اقدام می‌کنند. عوام باعث می‌شوند که مبلغ بترسد از اینکه حرف حق را بزند. حرف حق‌زدن در میان مردم عوام، شجاعت می‌خواهد.

شجاعت، زمینه‌ساز خلاقیت و ترس نابود کنندۀ آن/ ترس از عدم موفقیت، نابودکنندۀ خلاقیت

علت دیگر ضرورت شجاعت برای اهل هنر و رسانه، این است که شجاعت زمینه‌ساز خلاقیت است، و ترس، خلاقیت را نابود می‌کند. حتی اگر بترسی از اینکه موفق می‌شوی یا نه، خلاقیت نابود شده است. اگر هنرمند شجاعت داشته باشد، عالم در مشت او خواهد بود. اگر شاعر باشد، کلمات در مشت او می‌آید. اگر طراح باشد، قدرت طراحی در او افزایش می‌یابد. شجاعت حسی دائمی را برای هنرمندی ایجاد می‌کند. اینطور نباید باشد که یک هنرمند منتظر باشد تا یک حس خاصی ایجاد شود و بعد به هنرمندی بپردازد و طرحی و ایده‌ای و خلاقیتی به ذهنش برسد، بلکه هنرمند باید طوری باشد که به محض اینکه اراده کرد به خلاقیت و هنرمندی بپردازد. هنرمند باید بر حس خودش اراده داشته باشد و برای اینکه اینگونه باشد، باید از ترس دور شده باشد تا خلاقیت بیشتری پیدا کند.

کسی که از مردم می‌ترسد، خود را تحقیر کرده است

در مورد ترس از مردم و کوتاهی در انجام تبلیغ، کلام بسیار نافذ و تکان‌دهنده‌ای نقل شده است. رسول اکرم(ص) فرمودند: هیچ یک از شما نباید خود را کوچک کند. عرض کردند: اى رسول خدا! چگونه کسى از ما خود را کوچک مى‌کند؟ فرمود: به این ترتیب که در جایى لازم بداند که سخنی بگوید، اما چیزى نگوید. خداوند در روز قیامت به او مى فرماید: چه چیز مانع از آن شد که درباره فلان و بهمان سخنى نگویى؟ عرض می‌کند: ترس از مردم! خداوند مى فرماید: سزاوارتر بود که از من مى‌ترسیدى؛ لا یُحَقِّرَنَّ أحَدُکُم نَفسَهُ . قالوا: یا رَسولَ اللّه، وکَیفَ یُحَقِّرُ أحَدُنا نَفسَهُ ؟ قالَ : یَری أنَّ عَلَیهِ مَقالاً ، ثُمّ لا یَقولُ فیهِ ، فیَقولُ اللّه ُ عَزَّ وجلَّ یَومَ القِیامَةِ : ما مَنَعَکَ أن تَقولَ فى کَذا وکَذا ؟ فیَقولُ: خَشیَةُ النّاسِ! فیَقولُ: فإیّاىَ کُنتَ أحَقَّ أن تَخشی(میزان الحکمه/7/352)