۰۱/۰۹/۲۱

مستندات | گزارشی از نظر امام دربارۀ دخالت جامعۀ مدرسین در انتخابات (از مجلس اول تا سوم)

شناسنامه

• منبع: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم از آغاز تاکنون، ج2، ص707-733 (این کتاب با همکاری جامعه مدرسین و مقدمۀ دبیر جامعه مدرسین، در هشت جلد توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است.)

توضیح: پس از انقلاب اسلامی، در ایام انتخابات اولین دورۀ مجلس شورای اسلامی، بسیاری از مردم و شخصیت‌ها با مراجعه به جامعۀ مدرسین قم و جامعۀ روحانیت تهران که مورد اعتماد بخش گسترده‌ای از مردم و انقلابیون در سراسر کشور بودند، خواستار این بودند که با توجه به اشراف و آگاهی که این مجموعه‌ها دارند، پس از بررسی نامزدها، افرادی را که به نظر ایشان مناسب‌تر هستند را در یک فهرست پیشنهاد کنند. در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی که کمتر از یکسال پس از انقلاب برگزار شد، جامعۀ مدرسین به علت عدم شناخت کافی نسبت به حدود 1900 نفری که از سراسر کشور نامزد شده بودند، تصمیم گرفت فهرست پیشنهادی ارائه نکند. اما پس از حضور آقای هاشمی رفسنجانی در جلسه جامعه مدرسین و تاکید بر ضرورت ورود جامعه مدرسین در این زمینه، جامعه مدرسین از حضرت امام استفسار کردند و نظر امام این بود که فهرست ندهند و مردم خودشان آزادانه انتخاب کنند.

در انتخابات دورۀ دوم و سوم مجلس شورای اسلامی، بحث ارائۀ فهرست پیشنهاد به صورت جدی‌تر مطرح شد و در هر دو مرتبه امام در جلسات خصوصی و همچنین به صورت علنی در این زمینه اظهار نظر کردند و با ارائه فهرست پیشنهادی نامزد برای سراسر کشور توسط جامعتین مخالفت کردند.
آنچه در ادامه می‌خوانید، گزارشی است از شرح ماجرا و جزئیات آن بر اساس آنچه در کتاب «جامعۀ مدرسین؛ از آغاز تا کنون» آمده است:

انتخابات مجلس اول | 24 اسفند58

خلاصه:

کمتر از یکسال بعد از انقلاب/ 1900 نفر نامزد؛ گروه‌های متعدد با تفکرات متنوع؛ درگیری بین گروه‌های چپ و گروه‌های مقابلشان/ مخالفت جامعه مدرسین با ارائه لیست به دلیل «عدم شناخت کافی از نامزدها»/ توضیحات هاشمی، به نمایندگی از حزب جمهوری، بر دخالت جامعه مدرسین در انتخابات/ نامه جامعه مدرسین به امام برای کسب تکلیف/ عدم موافقت امام با ارائۀ لیست جامع؛ توصیه به آزاد گذاشتن مردم و  روشنگری/عدم معرفی هیچ نامزی توسط جامعه

مشروح؛

جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج2، ص710:

با توجه به فراگیری انتخابات مجلس شوری و عدم شناخت کافی از افراد در استانها، جامعه مدرسین تصمیم میگیرد لیست جامعی برای سراسر کشور ارائه ندهد. در مورد شرکت آقایان مدرسین و لیست جامعه برای شهرستانها دادن بحث شد و تصویب شد که به این صورت دخالت نکنند». (8بهمن58) اما روز بعد حجة الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی به نمایندگی از حزب جمهوری اسلامی در جمع اعضای جامعه مدرسین حضور پیدا کرده توضیحاتی را درباره فعالیتهای حزب و جامعه روحانیت مبارز ارائه میدهد (9بهمن 58) که به دنبال آن تصمیم گرفته می شود نمایندگانی از جامعه مدرسین در جلسات مشترک حزب و جامعه روحانیت شرکت کنند برای شرکت در جلسه مشترک حزب و علماء تهران، مذاکره و افرادی انتخاب شدند آقای موسوی تبریزی آقای آذری ،قمی، آقای طاهری، آقای ربانی و آقای کریمی» (10بهمن58)

در این مقطع با توجه به شرایط حساس ،زمانی جامعه مدرسین تصمیم میگیرد طی نامه ای به محضر امام از ایشان درباره نحوه دخالت در انتخابات مجلس کسب تکلیف نماید. «نامه ای به امام دام ظله العالی نوشته شود که راهنمایی در امر انتخابات مجلس شورای ملی بفرماید در جلسه نسبت به موادش بحث شد] و نامه نوشته و آقای مکارم مأمور ایصالش شد».(19بهمن58)

همانگونه که پیش بینی می‌شد امام با دخالت و معرفی افراد و ارائه لیست جامع درمورد انتخابات مجلس موافق نبودند.  آیت الله مکارم شیرازی در جلسه جامعۀ مدرسین پاسخ امام را به اعضاء ابلاغ کرد «آقای مکارم جواب نامه امام را مبنی بر دخالت[مخالفت] ایشان به[با] نحوه پیشنهاد شده و دعوت به آزاد گذشتن مردم در این دوره و ارشاد و روشنگری، آنان خواندند» (21بهمن58)

بدین ترتیب جامعۀ مدرسین همانگونه که در نخستین جلسه خود در مورد انتخابات تصمیم گرفته بود در این انتخابات از هیچ کاندیدایی حمایت نکرد و در اطلاعیه ای اعلام کرد: ...(توصیه به مشارکت فعال+ هیچ نامزدی نداریم)

در این انتخابات حزب جمهوری اسلامی و روحانیت مبارز و برخی گروه های انقلابی طرفدار امام دست به یک ائتلاف زدند که ترکیب آن عبارت از: حزب جمهوری اسلامی جامعه روحانیت مبارز مجاهدین انقلاب اسلامی انجمن اسلامی معلمان نهضت زنان مسلمان سازمان فجر اسلام، اتحادیه انجمن های اسلامی شهرری و بنیاد الهادی بودند (22بهمن 58)

در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ نخستین مرحله از انتخابات برگزار گردید. از همان ابتداء پیدا بود که حزب جمهوری اسلامی این ،انتخابات به ویژه انتخابات پایتخت را تصاحب کرده و گروههای مخالف از جمله مجاهدین خلق وزارت کشور را متهم به تقلب و جانبداری از حزب جمهوری اسلامی نمودند. این پیروزی نوعی تعادل در ارکان حکومتی میان لیبرالها و انقلابیون، که یکی نهاد ریاست جمهوری و دیگری مجلس شورای اسلامی را در اختیار داشتند، پدید آورد.  روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ مرحله دوم انتخابات برگزار شد، و در این مرحله هـم همانگونه که پیش بینی میشد ائتلاف بزرگ در صدر قرار گرفت.

انتخابات مجلس دوم |  26 فروردین 63

خلاصه:

پس از خارج شدن منافقین و لیبرال‌ها از صحنه سیاسی کشور ( 28 خرداد60: سازمان منافقین رسماً از فاز فعالیت سیاسی وارد فاز مبارزه مسلحانه شد- 1تیر60 :عزل بنی صدر و 6مرداد60:  فرار بنی صدر و رجوی)/ رقابت سیاسی عمدتاً بین گروه‌های خط امام شد؛ فقه سنتی-فقه پویا/ طرفداران فقه سنتی: جامعه مدرسین، روحانیت مبارز و بخشی از حزب / کسب تکلیف جامعتین از امام و نظر امام مبنی بر دخالت جامعتین در انتخابات/ آغاز فعالیت گستردۀ جامعه مدرسین برای تعیین نامزدها/ تغییر نظر امام در پی تغییر شرایط و دستور بر عدم دخالت/ گله‌مند شدن جامعه مدرسین؛ پذیرش نظر امام و عدم معرفی نامزد

مشروح؛

جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج2، ص713:

با پایان یافتن مجلس اول دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در آستانۀ سال ۱۳۶۳ آغاز شد. در این دوره شرایط کاملاً متفاوت از دوره اول بود. در این دوره گروه های چپ و لیبرال از صحنه خارج شده و کاندیداهای گروه های خط امام به رقابت با یکدیگر پرداختند.

در این دوره صف بندی جدید نیروهای سیاسی کشور که با حذف گروه‌های مخالف شکل جدیدی پیدا کرده بود، چالشهای جدیدی را ایجاد کرده، جریان اسلامگرای مکتبی که با حذف اسلامگرایان لیبرال قدرت را در اختیار داشتند به تدریج دچار اختلاف فکری شدند و در قالب دو جریان فکری با یکدیگر به رقابت برخاستند که این اختلاف فکری تأثیر خود را در قوای مقننه و مجریه برجای گذارد.

اختلاف این دو جریان که ابتداء در مواجهه با سیاست‌ها و اقدامات اقتصادی ملت بروز کرد، به تدریج به حوزه‌های دیگر نیز سرایت نمود. مهمترین چالشها، درباره میزان اختیارات دولت و بحث مالکیت بود که عمدتاً ریشه در نگرش‌های فقهی داشت. بر این اساس مهمترین موضوعات چالش برانگیز بین دو جریان، لوایح و قـوانـیـنـی همچون مالیات، اصلاحات ارضی، تعاونیها، قانون کار، انحصار تجارت جهانی در دست دولت، و مبارزه با احتکار و گرانفروشی بود. این دو جریان یکی خود را طرفدار فقه سنتی معرفی و جناح مقابل آن نیز از فقه پویا جانبداری میکرد.

جامعه مدرسین نیز به عنوان یک نهاد برجسته فقهی و فکری، از رهبران تفکر فقه سنتی و یا اسلام فقاهتی به شمار می‌رفت که همسو با روحانیت مبارز و بخشی از حزب جمهوری اسلامی در این مسیر فعالیت می‌کردند.

توصیه امام به دخالت جامعه مدرسین در انتخابات

از سویی در آستانه انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی جامعه مدرسین که از یک سو دستور قبلی امام مبنی بر عدم دخالت در انتخابات را مبنای کار خود قرار داده بود و دیگر با توجه به جایگاه برجسته دینی و فقاهتی نمی توانست نسبت به بسیاری از لوایح و قوانین و موضوعات مطرح شده سکوت اختیار کند و حتی در پاره‌ای از موارد با بی‌مهری برخی شخصیت‌ها و افراد رو به رو شده بود تصمیم گرفت موضوع را با امام در میان گذارد.

آیت الله یزدی در جلسه جامعه مدرسین میگوید «درباره مطلب کلی دستگاه و دولت که دو جناح درگیرند، و یک جناح که فقه سنتی اسلام را می‌خواهد مورد بی علاقگی دیگران واقع شدند و دارند کنار می‌روند و مجبورند که کنار بروند و میگویند که هیچ کس هم به ما کمک نکرد و جامعه مدرسین هم به ما کمک نکرد، و یک جناح دیگر که فقه باز [پویا] را میخواهد و جناح خوبی هم هستند، اگر جامعه (مدرسین) میخواهد در صحنه سیاست و کار اسلام باشد، باید حضور خود را اعلام کند و تمام افراد و دیگران برای هماهنگ کردن نیروها کار میکنند. و مجلس آینده را هم می‌خواهند طوری باشد که با دولت آینده هماهنگ باشد. (7مرداد62)

پس از طرح این بحث و ارائه نقطه نظرات مختلف، در جلسه بعد مقرر می‌گردد آقایان به هر نحو شده بروند خدمت، امام و اوضاع سرسام‌آور گرانی را بیان کنند.... و مطالب را مستند بگویند و مورد خلاف‌ها را به صورت تدوینی بیان کنند... خدمت امام گفته شود که ما احساس خطر میکنیم».(13مرداد62)

در پی این تصمیم آقایان آذری قمی و مهدوی کنی در روز ۲۲ مرداد ۱۳۶۲ (۳) خدمت امام رسیده مطالبی راجع به تعاونی‌ها و کارشکنی‌های دولت و بیرون کردن نمایندگان امام از شورای اقتصاد و کارهای انتخاباتی آینده و بیرون راندن روحانیت از صحنه و مطالب دیگری مانند قرض از بانک و وضع مستضعفین و بدتر بودن حال آنها و نداشتن متخصص در دولت، که فقط دو نفر متخصص اقتصادی داریم»، (گزارش در جلسه جامعه25مرداد62) مطرح می‌سازند.

امام هم در جواب تأکید می‌کنند که شما باید در صحنه باشید و دخالت کنید و در انتخابات آینده هم لازم است دخالت کنید». (همان) جامعه مدرسین به دنبال این سخنان تصمیم می‌گیرد به صورت فعال در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت کرده و از کاندیداهای مشخص حمایت کند.

آغاز فعالیت‌های انتخاباتی

در گام اول نمایندگان فعلی که واجد شرایط می‌باشند مورد شناسایی قرار میگیرند که دو نفر جهت این کار انتخاب میشوند درباره تعیین افراد وکلای مجلس و شناسایی آنها از جهت استقامت رویه اسلامی و فعالیت آنها در منطقه خود و مقبول بودن آنها از هر جهت توسط آقای یزدی و آقای وافی تصمیم‌گیری شد. بخش تبلیغات جامعه مدرسین بررسی زمینههای محلی وکلاء مجلس و طرز تفکر آنها را عهده دار است. (۳) در جلسه بعد پیشنهاد می‌شود علاوه بر گزارش آیت الله یزدی از بررسی وضعیت نمایندگان فعلی نطق‌های قبل از دستور نمایندگان نیز مورد بررسی قرار گیرد. (۲)

همچنین پیشنهاد می‌گردد در این رابطه از انجمن اسلامی و از اهالی محل نیز استمداد شود از این رو و در پی درخواست انجمنهای اسلامی مبنی بر معرفی یک نماینده از سوی جامعه مدرسین برای شرکت در جلسات انتخاباتی این تشکل «تعیین نماینده‌ای در انجمن‌های اسلامی جهت همکاری در امور انتخابات مورد تصویب قرار گرفت.

 اقدام بعدی در این زمینه همکاری و هماهنگی با نمایندگان طلاب و فضلاء در شهرستانهای مختلف بود که با توجه به حضور و اطلاعات آنها از مناطق و شهرهای خود، مقرر گردید جامعه با نمایندگان طلاب و فضلاء شهرستانها جلسه‌ای داشته باشد آنها را در رابطه با انتخابات توجیه کرد و همکاری آنها را بطلبد. (۲) همچنین در راستای همکاری و تعامل با مراکز حوزوی در این زمینه موضوع نشست. مشترک با دفتر تبلیغات اسلامی مطرح میشود که پس از بحث و بررسی با توجه به دیدگاه متفاوت آنها به تصویب نمیرسد لازمه ورود به عرصه انتخابات تشکیل ستاد مستقل در جامعه به نظر میرسید. از این رو در این جلسه در این رابطه برای ۵ نفر به عنوان ستاد، رأی‌گیری شد و با اکثریت تصویب شد جناب آقای ،یزدی ،ابطحی ،کریمی، مسعودی و شرعی». (۲) البته در جلسه بعد آیت الله کریمی از حضور در این ستاد عذرخواهی کرده، آیت الله طاهری خرم آبادی به عنوان عضو ستاد انتخاب می‌شود. (۵)

بدین ترتیب با تشکیل ستاد انتخابات فعالیت جامعه مدرسین وارد مرحله تازه‌ای شد. در جلسه بعد در مورد اختیارات این ستاد و نحوه فعالیت آن بحث می‌شود. در این زمینه سه نظر مطرح شد نخست اینکه افراد تأیید شده در  ستاد انتخابات در نهایت باید در مجمع عمومی جامعه مطرح شده پس از تصویب این مجمع رسمیت یابد. در مقابل این برخی معتقد بودند ستاد به صورت تام الاختیار عمل کند و افراد پس از تأیید در این ستاد به عنوان کاندیدای جامعه مدرسین مطرح شوند که هیچ یک از این دو به تصویب نمی‌رسد. در نهایت نیز پیشنهاد سومی مطرح و به تصویب میرسد که «لیست تمام کسانی را که ستاد انتخاب کردند در اختیار اعضاء جامعه میگذارند هر کسی را که ده نفر از اعضای جامعه صالح ندانستند و گفتند باید در مجمع عمومی مورد بحث قرار گیرند، در جلسه عمومی مطرح خواهند شد و بقیه لیست مورد تأیید جامعه خواهند بود، هر چند اعضاء جامعه در مورد آنها بی اطلاع باشند. (۱)

 یک ماه بعد این ستاد از عملکرد خود گزارشی را به مجمع عمومی جامعه ارائه می‌دهد که در پی آن از طرف ستاد انتخابات پیشنهاد شد که هیأت‌هایی که در رأس هر کدام یکی از اعضای جامعه باشند به مراکز استانها بروند و با روحانیون آن مراکز در مورد انتخابات بحث و گفتگو و تفاهم کنند و در این رابطه آقایان راستی، روحانی، طاهر شمس، کریمی امینی مسعودی، محقق ابطحی، شرعی تهرانی، مؤمن و خرازی از حاضرین در جلسه اظهار آمادگی کردند و در مورد بقیه اعضاء مقرر شد که ستاد مذکور هر کس از اعضاء جامعه را برای هر جا در نظر گرفت آقایان بپذیرنده (۲) روز جمعه ۱۱ آذر ۱۳۶۲ هر یک از اعضاء گزارش سفرهای خود را ارائه دادند. آیت الله شرعی و آیت الله فاضل از اصفهان آیت الله خرازی از مازندران آیت الله موسوی تبریزی از زنجان آیت الله یزدی از مشهد و آیت الله امینی هم از استان فارس گزارش کار خود را مطرح و نقطه نظرات علماء و روحانیون و ائمه جمعه آن مناطق را به مجمع عمومی جامعه منتقل نمودند.(۳)

از موضوعات جنجال برانگیز در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی در این مقطع بحث و گفتگو پیرامون همکاری و یا عدم همکاری با دفتر تبلیغات اسلامی است. این اختلاف نظر از دو منظر قابل بررسی است نخست خط فکری دفتر تبلیغات اسلامی در زمینههای اقتصادی و حکومتی و نکته دیگری که مخالفان همکاری و تعامل با دفتر تبلیغات بدان استناد میکنند، تصریح امام به دخالت جامعه مدرسین و روحانیت مبارز در امر انتخابات است. سرانجام نتیجه این تبادل نظر به اینجا ختم شد که بدون ارائه لیست مشترک با دفتر تبلیغات و نیز حزب جمهوری و فقط با برگزاری جلسات مشترک موافقت شود.(24آذر62)

ممانعت امام از دخالت در انتخابات

در بهمن ماه سال ۱۳۶۲ شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورد، دستور حضرت امام به دبیران جامعه مدرسین و جامعه روحانیت مبارز در زمینه حضور و دخالت در انتخابات مجلس و فعالیت‌های این دو مرکز، فضایی را ایجاد کرده بود که اولاً شائبه انحصارطلبی روحانیت و محدود کردن آزادی مردم را تقویت میکرد و ثانیاً جریان مقابل را در نهایت ضعف و سستی قرار داده بود. این عوامل در کنار شرایط حساس جنگ در آن مقطع سبب گردید امام با دور اندیشی خاصی در نظر قبلی خود تجدید نظر نماید.

«نظر امام در مورد انتخابات آینده این است که نباید جامعه روحانیت مبارز و جامعة مدرسین حوزه علمیه قم و ائمه جمعه و حزب و ... برای سراسر کشور کاندیدا معین کنند. میگویند این گونه حرکت‌ها آزادی انتخابات را مخدوش می‌کند و انحصارطلبی روحانیت را در امری که مربوط به مردم است. می‌رساند.» (خاطرات هاشمی-8بهمن62))

در پی این تصمیم جامعه مدرسین با توجه به آنکه گفتگو و تبادل نظر با شخصیت‌ها و نهادهای مختلف مراحل پایانی خود را طی میکرد از امام درخواست ملاقات می‌کنند. امام نیز سردی هوا و بارش برف را بهانه کرده این ملاقات را نمی پذیرند. آقای هاشمی رفسنجانی در این باره میگوید:

 با احمد آقا تلفنی صحبت کردم گفت امام به آقای مهدوی کنی و نامه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که خواهان اجازه دخالت در انتخابات سراسر کشور بودند جواب رد داده‌اند و تقاضای ملاقات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را هم نپذیرفته‌اند، گفته‌اند اینجا برف آمده و هوا خیلی سرد است، معلوم است که امام تصمیم دارند یک طرف را که دست بالا در انتخابات دارند، محدود کنند تا طرف دیگر با امید فعال شود. جناح چپ و خط سه(همان چپ که بعدا مجمع روحانیون شد) آن را تقویت دموکراسی می‌دانند، و جناح مقابل آن را تضعیف دموکراسی و محدود کردن آزادی‌ها، ولی در مقابل اراده امام همه تسلیم هستند. (11 بهمن 62)

پس از گذشت چند روز اعضای جامعه تصمیم میگیرند پس از گذشت زمان و فروکش کردن التهابات، خدمت امام رسیده و استدلال‌ها و مطالب خود را با ایشان در میان گذارند که در چند محور توسط آیت الله مکارم به صورت زیر جمع‌بندی شد. که ما چند مطلب خدمت حضرت امام باید عرض کنیم.

۱- شما که فرمودید دخالت کنید ما شروع به کار کردیم. حال که نهی میکنید، این تضعیف جامعه مدرسین است و شما حتماً راضی به تضعیف نیستید.

۲- اگر ما را نهی میکنید، حزب را هم نهی میکنید، ائمه جمعه را هم نهی میکنید، اگر این طور است مردم سرگردان میشوند و وکلای ناجور ممکن است راه باز کنند. اینکه میگویید دخالت نکنید این جلوی آزادی ما را می‌گیرد، می‌فرمایید اگر سؤال کردند جواب ندهیم، پس چه آزادی داریم.

۴- افرادی که مورد نظر شما باشند ما به عنوان اینکه شما مطاع هستید، می‌پذیریم. (صورت مذاکرات جامعه-21بهمن62)

[22 بهمن 1362 / پیام  امام به ملت ایران به مناسبت 22 بهمن:  هیچ حوزه‌ای برای حوزه دیگر کاندیدا تعیین نکند و کاندیدایی را تایید نکنند]

اما در نهایت جامعه مدرسین در برابر نظر حضرت امام سر تسلیم فرود آورد و در این دروه انتخابات و دوره‌های بعدی آن نیز از معرفی کاندیدای سراسری برای مجلس شورای اسلامی اجتناب نموده تنها به بیان معیارهای کاندیدای اصلح بسنده نمود. جامعه مدرسین در مقاله‌ای در مجله نور علم ضمن تبیین جایگاه و اهمیت مجلس شورای اسلامی با استفاده از آیات و روایات و کلمات معصومین(ص) و با توجه به فرمایشات حضرت امام معیارها و اولویتهای کاندیداهای مجلس را به صورت زیر جمع آوری نمود (۳)

[9 اسفند 1362 / بیانات امام در جمع کارکنان صدا و سیما: این توطئه که سیاست و در نتیجه انتخابات حق مجتهدین است، بدتر از توطئه عدم دخالت علما در سیاست است!]

انتخابات مجلس سوم | 19 فرودین 67

خلاصه:

 انحلال حزب جمهوری در 11 خرداد  66 / 8 ماه بعد انشعاب مجمع روحانیون در اسفند66، حدود یک ماه قبل از انتخابات/ تغییر فضا و تبلیغات انتخاباتی این دوره نسبت به دو دورۀ قبل از مسائل سیاسی به اقتصادی و بحث جنگ فقر و غنا/ فضای حاکم: اقتصاد را باید بر اساس فقه پویا اداره کرد نه فقه سنتی / در آستانه انتخابات مجلس امام بحث اسلام آمریکایی و اسلام ناب را مطرح کردند و جامعه مدرسین و جامعه روحانیت متهم به اسلام آمریکایی شد/ گله آیت الله مهدوی به امام و تاکید امام مبنی بر اینکه چنین منظوری نداشته‌اند/  نامه 4 نماینده مجلس (از مجمع روحانیون) به  امام برای کسب تکلیف دربارۀ ارائه لیست انتخاباتی/ مخالفت امام با لیست سراسری/ کسب تکلیف شفاهی جامعه مدرسین از امام برای دخالت یا عدم دخالت در انتخابات؟ / امام: دخالت باید بکنید و لیست بدهید ولی از شهری برای شهر دیگر کاندیدا معرفی نکنید.

مشروح:

جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج2، ص723:

سومین دوره انتخابات در اسفندماه ۱۳۶۶ در شرایطی برگزار گردید که گروه های رقیب در قالب دسته‌های مختلف اسلامی به رقابت می پرداختند. در این شرایط گروه های اسلامی که قبلاً حول حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز تجمع یافته بودند به دلیل اختلاف سلیقه ها به دسته‌های مختلف با نگرش‌های متفاوت تقسیم شدند. مهمترین دسته‌بندی در جناح روحانیان که ریشه در اختلافات فکری آنها در مجلس اول و دوم داشت، تحت عنوان «روحانیت مبارز و روحانیون مبارز» با نگرش متفاوتی که در حل مسائل و معضلات نظام داشتند، در عرصه سیاسی کشور ظهور پیدا کرد، که انشعاب در بین روحانیت در سال ۱۳۶۶ در اواخر دوره مجلس دوم و در آستانه آمادگی گروه های سیاسی برای انتخابات رخ داد.

ریشه های این انشعاب را باید در مجلس اول و دوم و در اختلاف نگرشها جستجو کرد که درباره مسائلی همچون میزان نقش دولت در اقتصاد بحث فقه پویا و فقه سنتی، نحوه نگرش به ولایت فقیه، اختیارات وی و... در خصوص لوایح و قوانینی همچون ،مالیات، اصلاحات ارضی تعاونیها قانون ،کار تجارت ،خارجی، مبارزه با احتکار و سیاستهای اقتصادی دولت میرحسین موسوی، اختلاف نظر داشتند. در آستانه مجلس سوم و هنگامی که جامعه روحانیت اقدام به تهیه لیستی از کاندیداهای پیشنهادی برای مجلس ،نمود این اختلافات تشدید شد. به همین دلیل، روحانیون اقلیت که از سیاستهای دولت میرحسین موسوی حمایت میکردند احساس کردند که توسط اکثریت در حال کنار گذاشتن می‌باشند و به همین دلیل اقدام به انشعاب از جامعه روحانیت و ایجاد تشکل جدیدی به نام مجمع روحانیون مبارز نمودند که این انشعاب با تأیید امام خمینی بعد از دیدار موسوی خوئینی ها با ایشان نیز همراه شد.

امام خمینی طی نامه‌ای اعلام کردند چون دو گروه مذکور در اصول با هم مشترکند آنها را تأیید میکنم زیرا در اسلام باب اجتهاد باز است و انتقاد سازنده باعث رشد جامعه می شود».(مجموعۀ بیانیه‌های مجمع روحانیون مبارز، ص54و55)

در واقع روحانیون مبارز، ادامۀ طیف جریان چپ در کشور بودند که از فقه پویا و لزوم استفاده از احکام ثانویه و حکومتی، بر اساس مصلحت برای رفع مشکلات کشور و مبسوط الید بودن رهبر و با تأکید بر عدالت اجتماعی از نقش دولت در اقتصاد و امور اجتماعی و سیاستهای دولت آقای موسوی حمایت می‌کردند. به طور کلی آن چه شرایط انتخابات سومین دوره مجلس را از شرایط دو دوره دیگر متمایز می‌ساخت، توجه جدی به مسائل اقتصادی و تأثیر پذیری از شرایط اقتصاد جنگی جامعه بود، به طوری که کاندیداها در تبلیغات خود بیشتر روی محورهای اقتصادی تأکید داشتند. در حالی که انتخابات در دور اول و دوم مجلس به شدت از شرایط سیاسی جامعه متأثر بود و جناح بندی‌های انتخاباتی حول نگرش‌های سیاسی شکل گرفته بود. (۲)

شفاف شدن جریانات سیاسی در این دوره از انتخابات سبب گردید تب و تاب انتخابات زودتر از موعد گریبانگیر محافل سیاسی و اجتماعی گردد.

جامعه مدرسین نیز در ۷ آذر ۱۳۶۵ این موضوع را در دستور کار خود قرار داد. مقرر شد با توجه به آنکه «انتخابات دوره سوم مجلس شورای اسلامی مسئله مهمی است، که عده‌ای درصدد هستند مجلس را از افراد با تقوی و فضلیت و فقه سنتی تهی کنند. ولی باید کاری کرد که مجلس دوره سوم غنی تر از سابق باشد ...» (مذاکرات جامعه؛ 7آذر65)

از آنجا که فضای حاکم بر این دوره از انتخابات بر محور مسائل اقتصادی مبتنی بر یک نگرش خاص میچرخید که معتقد بود باید جامعه را بر اساس فقه پویا و نه فقه سنتی اداره کرد، نتیجه انتخابات دورر از انتظار نبود چنانکه در جلسات جامعه مدرسین نیز بارها بدان اشاره می‌گردد که «فکر عده ای از گردانندگان اصلی این است که فقه اسلامی با توجه به حکومت اسلامی تنظیم نشده است و بر اساس این عقیده عمل کردند و پیش رفته‌اند و دنبال مجلسی هستند که این فکر را باور کرده باشند». (۱) در جلسه بعد حجت الاسلام والمسلمین ناطق نوری در جمع اعضای جامعه حضور پیدا کرده گزارشی از فعالیت انتخاباتی روحانیت مبارز ارائه می‌دهد(۲) وی در خاطرات خود در مورد فضای حاکم در این دوره از انتخابات میگوید:

در آستانه انتخابات مجلس سوم آن حضرت امام، بحث اسلام آمریکایی و اسلام ناب را مطرح کردند و فرمودند به کسانی که اسلامشان آمریکایی است رأی ندهید. آقایان این گونه جا انداختند که جامعه روحانیت و جامعه مدرسین ضد امام هستند و اسلام آنها نیز آمریکایی است.... تا اینکه حضرت آیت الله مهدوی خدمت رسیدند و به حضرت امام گفتند که بعد از یک عمری شاگردی شما و پیروی از شما تازه فهمیدیم که اسلام ما آمریکایی است»، حضرت امام از ایشان دلجویی کرده و جمله ای به آیت الله مهدوی فرمودند با این مضمون که من به شما ارادت داشتم و دارم و خواهم داشت یعنی در آینده هم این ارادت را به شما خواهم داشت و با این جمله حضرت امام آقای مهدوی را دلداری داده و گفتند که این حرفهایی که میزنند بیربط است. این تبلیغات روی اذهان جمعی از متدینین و بچه های بسیجی و رزمندگان تأثیر گذاشت، به گونه ای که در انتخابات مجلس سوم، تحت تأثیر همین فضا قریب به اتفاق کاندیدای جامعۀ روحانیت رأی نیاوردند... علیه ما خیلی تبلیغات سوء شده بود و برچسب اسلام آمریکایی و سرمایه داری و طرفدار سرمایه دار به جامعه روحانیت چسبانده شد. .. در فرصتی دیگر حضرت امام به طلاب جوان فرمودند که اگر طلاب جذب جامعه مدرسین نشوند و از جامعه مدرسین جدا شوند دچار اسلام آمریکایی می شوند و با یک لطافتی حضرت امام جامعه روحانیت و مدرسین را از اتهام اسلام آمریکایی تبرئه نمودند. (خاطرات حجت الاسلام والمسلمین ناطق نوری، ج ۲، صص ۱۰۸ – ۱۰۹)

...اما جامعه مدرسین که حضور در انتخابات را بر خود وظیفه می دانست بدون توجه به این جوسازیها در جلسه ۲۸ آذرماه ۱۳۶۵ پنج نفر را برای شرکت در کمیته انتخابات انتخاب میکند: ... آقایان ،مسعودی، ابطحی ،طاهری شرعی و یزدی برای شرکت در کمیته مربوط به انتخابات دوره آینده مجلس انتخاب شدند».(۳)

نظر امام در مورد ارائه لیست در انتخابات مجلس

در این دوره از انتخابات چهار تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طی نامه ای در 10 تیرماه ۱۳۶۶ -که فردای آن روز به همراه پاسخ امام در روزنامه رسالت منتشر می‌شود، به محضر امام خمینی (ره) درباره نحوه تبلیغات انتخابات و ارائه لیست از سوی احزاب و گروههای سیاسی مذهبی کسب تکلیف نموده می نویسند:

با سلام خدمت آن امام بزرگوار، در انتخابات دوره قبل حضرتعالى نسبت به معرفى کاندیدا براى حوزه‏هاى مختلف از سوى احزاب و جمعیتهاى سیاسى- مذهبى اعلام مخالفت فرمودید با توجه به نزدیکى زمان انتخابات دوره سوم مجلس شوراى اسلامى از مقام مقدس رهبر گرانقدرمان تقاضامندیم به سؤالات ذیل پاسخ فرموده و همگان را نسبت به وظایف شرعى آگاه فرمایید ..

1- آیا در این دوره گروهها و جمعیتهاى مختلف سیاسى- مذهبى مى‏توانند از تهران و یا قم براى شهرهاى مختلف ایران و یا از هر نقطه براى مناطق دیگر کاندیدا معرفى نمایند ..

2- آیا مى‏توان در رابطه با تبلیغ از کاندیداها از وجوهات شرعیه و بیت المال و یا از اموال دولتى و عمومى که در اختیار نهادهاى گوناگون است استفاده نمود ..

مهدى کروبى نایب رئیس مجلس شوراى اسلامى، عبداللَّه نورى رئیس کمیسیون برنامه و بودجه، حسین هاشمیان[پسر عموی هاشمی رفسنجانی] رئیس کمیسیون نفت، محمدعلى هادى عضو کمیسیون دفاع.].

حضرت امام نیز در پاسخ با اشاره به طرح زودرس این مباحث می فرمایند:

بسمه تعالى.

با اینکه اینگونه سؤالها و جوابها اکنون زود است، معذلک باید مردم را براى انتخابات‏ آزاد گذاریم، و نباید کارى بکنیم که فردى بر مردم تحمیل شود. بحمداللَّه مردم ما داراى رشد دینى و سیاسى مطلوب مى‏باشند، و خودْ افراد متدین و درد مستضعفان چشیده و آگاه به مسائل دینى- سیاسى و همگام با محرومین را انتخاب خواهند کرد. و در چنین اوضاعى هیچ فرد و گروهى و هیچ نهاد و سازمان و حزب و دفتر و تجمعى نمى‏تواند در حوزه انتخابات دیگران دخالت نماید، و براى غیر حوزه خودْ فرد یا افرادى را کاندیدا نموده و از آنان تبلیغ نماید. در شرایط کنونى، اینجانب به هیچ وجه و به هیچ کس اجازه نمى‏دهم تا از سهم مبارک امام- علیه السلام- و یا از اموال دولت و اموال دفاتر و سازمانها و مجامع و اموال عمومى خرج انتخابات کند. باید مردم را براى شرکت در انتخابات تشویق کرد. ان شاء اللَّه نظرم را در این مورد بعداً اعلام خواهم کرد. روحانیون محترم حوزه‏هاى انتخاباتى سعى کنند در حوزه خود [با] افراد و گروههاى مسلمان که در انتخابات کاندیدا شده و یا از کاندیداهاى مورد علاقه خود طرفدارى مى‏کنند چون پدرى مهربان باشند و آنان را با دیده محبت بنگرند. از خداوند توفیق شما را خواستارم ..

- روح اللَّه الموسوى الخمینى‏

سوال شفاهی جامعه مدرسین از امام

از این رو در جلسه جامعه مدرسین این موضوع مورد بحث قرار گرفت: «با فرمایش حضرت امام تشکیل ستاد و پخش اوراق منافات دارد. پیشنهاد شد که از حضرت امام سؤال شود که وظیفه روحانیت چیست.... تصویب شد که شفاهاً از حضرت امام کسب تکلیف شود تصویب شد که آقای امینی و آقای مهدوی کنی] خدمت امام برسند و کسب تکلیف نمایند» (صورتمذاکرات جامعه-27شهریور66)

چندی بعد این ملاقات صورت می‌گیرد و حضرت امام نظر مثبت خود را در این باره اعلام می‌فرمایند آیت الله یزدی نائب رئیس مجلس شورای اسلامی در نطق قبل از دستور خود در مورد این دیدار میگوید:

حضرت آیت الله مهدوی در ملاقاتی که خدمت حضرت امام داشتند، در ارتباط با مسائل انتخابات سؤال شده بود یعنی ایشان از حضرت امام سؤال میکردند که نسبت روحانیت عزیز کشور که حضرت عالی فرموده اید باید پدری بکنند و در حقیقت در مسائل دخالت نکنند به هر حال در جریان انتخابات آیا روحانیت هیچ وظیفه ای به عهده دارد یا نه؟ حضرت امام همان طور که در خبرنامه هم دیدید فرمودند: «آنچه من گفتم این است که اولاً روحانیونی که سمت نمایندگی دارند و یا امام جمعه هستند اینها نباید دخالت، بکنند اما روحانیون کل کشور در محیطهایی که هستند اینها طبیعی است که نمیبایست از وظیفه شرعی خودشان کنار باشند و وظایف شرعی خودشان را باید رعایت کنند و مسئله انتخابات یکی از مسائل مهم کشور است بعد سؤال می شود که به شکل شخصی است یا حتی عنوان هم میتواند باشد مثلاً در بعضی جاها عنوان روحانیت مبارز تهران یا روحانیت مبارز فلان ،شهر حضرت ایشان فرمودند که نه شخص به جای خود و عنوان هم به جای خود عناوین هم می توانند وظیفه شان را انجام دهند (روزنامه رسالت-25آذر66)

 آیت الله مهدوی کنی نیز در آستانه انتخابات شرح این دیدار و نقطه نظرات امام در این باره را چنین بازگو کرد:

 آن روزی که من خدمت امام شرفیاب شدم خدمت ایشان عرض کردم که شما فرمودید «روحانیون» برای ،مردم پدر» باشند بعضیها از این عبارت برداشت کرده اند که روحانیت دیگر لیست نداشته باشد و همه را تأیید کند. امام صریحاً فرمودند که این طور نیست و لازم است که جامعه روحانیت لیست بدهد و دخالت کند من عرض کردم که اگر لیست معین کنیم برداشت عرفی آن نفی یک عده دیگر است. امام فرمودند: «شما این کار را بکنید و اصلاً طبع انتخابات این است که یک عده قبول میشوند و یک عده نفی میشوند ولی امام سفارش فرمودند که: «از شهری برای شهر دیگر کاندیدا معرفی نکنید.» (روزنامه رسالت-17فروردین67)

به دنبال اعلام نظر امام، جامعه مدرسین همچون دوره های قبل تنها به ارائه معیارهای کاندیدای اصلح و شرایط آن بسنده کرد و در اطلاعیه ای تحلیلی با استناد به مبانی دینی و انقلابی ویژگیهای نماینده انتخابی مردم را اعلام نمود. در این اطلاعیه با اشاره به کلام امام که باید مردم توجه کنند خصوصاً روحانیون، روحانیون مبارز تهران مدرسین محترم ،قم، روحانیون مشهد اصفهان همه جا توجه کنند که مسأله، مسئله مشروطه نشود پانزده ویژگی برای نمایندگان مجلس برشمردند.