۹۳/۰۵/۰۴

اگر الان اجر عمل ما بیشتر از دوران پس از ظهور است، چرا برای فرج دعا کنیم؟

• موضوع پرسش: انتظار-امام زمان

• تاریخ ارائه: -

• منبع: فصل دوم کتاب انتظار عامیانه، انتظار عالمانه، انتظار عارفانه

یکی از اصحاب امام صادق(ع) نزد آن حضرت آمد و از ایشان سؤال کرد: «ثواب ما یاران شما بالاتر است یا ثواب یاران آخرین امام؟» حضرت فرمودند: «ثواب کارهای شما بالاتر از یاران آخرین امام است.» پرسید: «چرا؟» حضرت فرمودند: «همان‌طور که صدقۀ پنهانی اجرش بیشتر از صدقۀ آشکار است، عبادت غریبانۀ شما به همراه امام غریبتان و در حال در ترس از دولت باطل، اجرش از عبادت در حال ظهور حق به همراه امام ظاهر که دولت حق را تشکیل داده است، بیشتر است. ارزش عبادت در حال ترس در دولت باطل با ارزش عبادت در حال امنیت در دولت حق یکسان نیست. ارزش یک نماز در حالت نخست، برابر بیست و پنج نماز در حالت دوم است.»(1) امام صادق(ع) و یارانش غریب بودند، ولی امام زمان(عج) رئیس عالم است، یارانش غربت ندارند. زحمت می‌کشند، امّا غربت ندارند. و معلوم است که عبادت و زحمت توأم با غربت، اجرش بیشتر است از عبادت و زحمت بی‌غربت.

آن آقا نتیجۀ خاصی از کلام حضرت گرفت و سؤال مهم دیگری پرسید: «اگر این‌گونه است، چرا دعا کنیم که فرج آن حضرت زودتر فرابرسد؟ چرا دعا کنیم که از اصحاب حضرت قائم(عج) در زمان تحقق دولت حق باشیم، در حالی که الان، که در زمان امامت شما هستیم، ثواب اعمالمان بیشتر است؟»(2)

قبل از اینکه پاسخ امام صادق(ع) را بشنویم، حساسیت این سؤال را برای خودمان روشن‌تر کنیم تا قدر پاسخ امام را بیشتر بدانیم.

طبق فرمایش امام صادق(ع)، شیعیانی که در زمان امام صادق(ع) حضور داشته‌اند، ثواب نمازشان از شیعیانی که در دوران ظهور نماز می‌خوانند، بیشتر است. حالا یک سؤال ساده می‌پرسیم: «شیعیانی که الان (یعنی در دوران غیبت) نماز می‌خوانند، ثواب نمازشان بیشتر است یا یاران امام صادق(ع)؟» قطعاً شیعیان دوران غیبت؛ چون شیعیان دوران غیبت، همان امام صادق(ع) را هم ندیده‌اند. بر این اساس، اگر ثواب یاران امام صادق(ع) نسبت به دوران ظهور، یک پله بالاتر بوده، ثواب اعمال ما نسبت به دوران ظهور، دو پله بالاتر است. به عبارت دیگر، اگر حضرت تشریف‌فرما شوند، ثواب کارهای ما دو پله پایین‌تر می‌آید. با این تفاسیر، چرا ما باید برای نزدیک شدن ظهور حضرت دعا کنیم؟

الان به دلیل اینکه ما در شرایط بدی هستیم، علی‌القاعده کارهای خوب ما چند برابر نوشته می‌شود، و برخی گناهان ما هم عذابش کمتر است و هر کسی هم از گناهش توبه کند، گناهش زودتر بخشیده می‌شود. امّا وقتی حضرت تشریف بیاورند، هم ثواب کارهای خوب ما کمتر می‌شود، هم عذاب گناهان ما بیشتر می‌شود. چرا؟ چون اگر کسی در زمان امام زمان(عج) نماز بخواند یا زکات بدهد، خیلی هنر نکرده است؛ چراکه در آن زمان حق آشکار شده است. لذا اگر کسی در دوران غیبت شهید شود، قیمتش خیلی بیشتر از این است که در زمان حضرت شهید شود. چون شهید شدن برای امامی که حاضر است، خیلی راحت‌تر است. از طرف دیگر، اگر کسی گناه کند، عقابش خیلی بیشتر است. چون در آن زمان آگاهی‌ها افزایش پیدا می‌کند و زمینه‌های گناه کمتر می‌شود.

با این اوصاف، چرا باید علاقه داشته باشیم که امام زمان(عج) زودتر تشریف بیاورند؟ و با کدام علاقه برای نزدیک شدن ظهور دعا کنیم؟ اصلاً شاید بد نباشد دعا کنیم که فرج کمی به تأخیر بیفتد تا ما ثواب بیشتری جمع کنیم!

معلوم می‌شود علاقه داشتن به تحقق جامعۀ مهدوی، به عنوان وضع مطلوب، به این سادگی‌ها هم نیست. گاهی که فکر می‌کنیم، خیلی به تحقق جامعۀ مهدوی علاقه داریم، اگر یک کمی علاقه‌های خودمان را بکاویم و آنها را ریشه‌یابی کنیم، چه بسا علاقه‌هایمان یکی یکی از بین بروند.

حالا اگر به ادامۀ روایت بازگردیم، پاسخ سؤال آن صحابی امام صادق(ع) برایمان قیمت پیدا می‌کند که پرسیده بود: «اگر ثواب کارهای ما در زمان شما بیشتر است، چرا دعا کنیم که از یاران قائم(عج) باشیم؟»

امام صادق(ع) در پاسخ فرمودند: «سبحان اللَّه! آیا دوست نمی‏دارید که خدای تعالی عدل و حقّ را در بلاد آشکار کند؛ و حال عموم بندگان را نیکو گرداند؛ و وحدت و الفت بین قلوب پریشان و پراکنده برقرار کند؛ و در زمین خدای تعالی معصیت نشود؛ و حدود الهی در میان خلق اقامه گردد؛ و خداوند حقّ را به اهلش برگرداند؛ و آنها آن را غالب گردانند تا جایی که هیچ حقّی از ترس خلقی مخفی نماند؟ ای عمّار! به خدا سوگند هر یک از شما بر این حال بمیرد، نزد خداوند از شهدای بدر و احد برتر خواهد بود. پس مژده باد بر شما؛ سُبْحَانَ اللَّهِ أَمَا تُحِبُّونَ أَنْ یُظْهِرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْحَقَّ وَ الْعَدْلَ فِی الْبِلَادِ وَ یُحْسِنَ حَالَ عَامَّةِ النَّاسِ وَ یَجْمَعَ اللَّهُ الْکَلِمَةَ وَ یُؤَلِّفَ بَیْنَ الْقُلُوبِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ لَا یُعْصَی اللَّهُ فِی أَرْضِهِ وَ یُقَامَ حُدُودُ اللَّهِ فِی خَلْقِهِ وَ یُرَدَّ الْحَقُّ إِلَی أَهْلِهِ فَیُظْهِرُوهُ حَتَّی لَا یَسْتَخْفِیَ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ أَمَا وَ اللَّهِ یَا عَمَّارُ لَا یَمُوتُ مِنْکُمْ مَیِّتٌ عَلَی الْحَالِ الَّتِی أَنْتُمْ عَلَیْهَا إِلَّا کَانَ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ کَثِیرٍ مِمَّنْ شَهِدَ بَدْراً وَ أُحُداً فَأَبْشِرُوا»(3) عصارۀ پاسخ امام صادق(ع) این است که به دو دلیل باید برای فرج دعا کرد: یکی به دلیل محبت به حق، یکی هم به دلیل محبت به خلق.

با این مقدمه، بازمی‌گردیم به موضوع بحث: «مبانی اشتیاق به فرج چیست؟» بر اساس فرمایش امام صادق(ع) اشتیاق به فرج دو پیش‌نیاز و دو شرط اصلی دارد: «عشق به حق» و «عشق به خلق». اشتیاق به فرج ترکیب و نتیجۀ این دو علاقه است و وجود این دو، شرط به وجود آمدن اشتیاقی راستین در دل یک منتظر و تمنای او برای نزدیکی فرج است.

پرسش و پاسخ 2

• تاریخ ارائه: 1392/03/23

• منبع: تنها مسیر - جلسه 56

ما الان در فضایی قرار داریم که عوامل زیادی در اطراف ما وجود دارد که ما را به گناه تحریک کرده و به رفتار غلط وادار می‌کند و اکثر این تحریکات هم از جانب قدرت‌هایی صورت می‌گیرد که از بدی و ضعف انسان‌‌ها سوء استفاده می‌کنند و از آن سود می‌بَرند. اما بعد از ظهور این قدر‌ت‌ها - که انسان‌ها را وادار به بدی‌ها می‌کنند- از بین می‌روند. وسوسه‌های ابلیس و سوء استفاه کردن از ضعف انسان‌ها و فریب دادن آنها و عوامل تحریک خراب شدن انسان‌ها تا حدّ زیادی از بین خواهد رفت.

سؤال این است: الان که این‌همه عوامل، ما را به سمت بدی‌ها می‌کشاند، آیا مبارزۀ ما با بدی‌ها سخت‌تر نیست؟! در پاسخ باید گفت: بله، الان مبارزه ما با بدی‌ها سخت‌تر از زمانی که است عوامل تحریک‌کنندۀ انسان‌ها به سوی بدی‌ها از بین می‌رود(بعد از ظهور) و به همین خاطر، اجر ما هم بیشتر از آن زمان خواهد بود. طبیعتاً آن موقع که مبارزۀ ما آسان‌تر می‌شود، اجر ما هم کاهش پیدا می‌کند.

حالا این سؤال پیش می‌آید که: اگر الان اجر ما بیشتر است، اصلاً چرا باید برای فرج حضرت دعا کنیم؟ الان خیلی بیشتر می‌توانیم اجر و پاداش کسب کنیم! الان با این‌همه سختی‌‌هایی که می‌کشیم، با این‌همه تهاجم‌هایی که به ما می‌شود و این‌همه مظلومیت‌ها و غربت‌هایی که تحمل می‌کنیم، بیشتر اجر می‌بریم، پس اصلاً چرا برای فرج حضرت دعا کنیم؟ الان اجر و پاداش ما بالاتر است و گناهان ما راحت‌تر بخشیده می‌شود، پس چرا برای فرج دعا کنیم؟

به عنوان مثال، می‌دانید الان مؤمنین مظلومی که اسلحه به دست گرفته‌اند و در این غربت شدید، دور کربلا و نجف و سامرا جمع شده‌اند و از حرم اهل‌بیت(ع) دفاع می‌کنند، چقدر اجر می‌برند؟ واقعاً اجر و پاداش آنها بی‌نظیر است. بعد از ظهور حضرت به سادگی چنین ثواب‌هایی گیر نمی‌آید. پس ما چرا باید برای فرج دعا کنیم؟ 

البته این سؤال درست است ولی ناشی از یک نگاه خودخواهانه است. شبیه این سؤال را یکی از اصحاب امام صادق(ع) از ایشان پرسید و امام صادق(ع) در پاسخ فرمود: آیا دوست ندارید که خداوند حق و عدل را در همۀ دنیا ظاهر کند و آن را غلبه دهد؟! شما نباید فقط به مقدار ثواب خودتان نگاه کنید. این‌همه مردم در این دنیا زندگی می‌کنند که با خدا آشنا نیستند، دل‌تان برای این مردم بسوزد! دل‌تان برای حقی بسوزد که پشت پردۀ غیبت است!(4)

وقتی برای فرج دعا می‌کنیم، به اجر و پاداش خودمان نگاه نمی‌کنیم، بلکه مسألۀ ما این است که مظلومین عالم نجات پیدا کنند و اذیت نشوند. دغدغۀ ما این است که حق از پشت پردۀ غیب بیرون بیاید و خودش را نشان دهد و کسانی که از معرفت پروردگار محروم هستند، محرومیت‌شان برطرف شود. و این دغدغه، خیلی سطح بالایی دارد.

دعا برای فرج در واقع دعایی است که سطحش خیلی بالاست و خیلی عارفانه است و البته کار دشواری است. هر کسی نمی‌تواند واقعاً برای فرج دعا کند. اگر کسی باشد که مشکلات زندگی به او فشار آورده و در اثر این مشکلات، برای فرج دعا کند، آیا این دعا برای فرج، اصیل است؟! خودمان می‌دانیم که این دعا اصیل نیست.

دعا برای فرج به تعبیری شبیه این است که بگویی: «خدایا! من هیچ! ولی نمی‌خواهم امام زمان(ع) پشت پردۀ غیبت باقی بماند، من ناراحت هستم از اینکه صدای امام زمان(ع) به گوش مردم عالم نمی‌رسد؟ چرا ایشان باید محدود و محصور باشد؟ چرا باید پشت پردۀ غیبت باشد و مردم از او بهره نبرند؟! چرا نباید حق، تجلی کند؟!» دعای ندبه را ببینید! در قسمت‌های اوج دعای ندبه، حتی دیگر بحث نجات مظلوم و تحقق عدالت هم نیست، بلکه بحث تجلی حقیقت است. آنجایی که می‌گوید: «عَزِیزُ عَلَیَّ أَنْ أَبْکِیَکَ وَ یَخْذُلَکَ الْوَرَى‏»(المزار الکبیر/ص582) یعنی این برای من قابل تحمل نیست که مردم به تو اعتنا نداشته باشند. حتی نمی‌گوید: این‌همه ظلمی که در جهان صورت می‌گیرد، برای من قابل تحمل نیست، بلکه سطح دعا از این هم بالاتر است و می‌گوید: همین‌که این آقا، پشت پردۀ غیبت است، خودش بزرگترین ظلم است. اینکه صدای این آقا شنیده نمی‌شود ظلم است. «وَ لَا أَسْمَعُ لَکَ حَسِیساً وَ لَا نَجْوَى»(المزار الکبیر/ص581) اینکه صدای تو شنیده نمی‌شود را نمی‌توانم تحمل کنم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) «عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: الْعِبَادَةُ مَعَ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی السِّرِّ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَفْضَلُ أَمِ الْعِبَادَةُ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ وَ دَوْلَتِهِ مَعَ الْإِمَامِ الظَّاهِرِ مِنْکُمْ؟ فَقَالَ ع: یَا عَمَّارُ الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ فِی الْعَلَانِیَةِ وَ کَذَلِکَ عِبَادَتُکُمْ فِی السِّرِّ مَعَ إِمَامِکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَفْضَلُ لِخَوْفِکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَ حَالِ الْهُدْنَةِ مِمَّنْ یَعْبُدُ اللَّهَ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ مَعَ الْإِمَامِ الظَّاهِرِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ لَیْسَ الْعِبَادَةُ مَعَ الْخَوْفِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ مِثْلَ الْعِبَادَةِ مَعَ الْأَمْنِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ... اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ صَلَاةً... کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِهَا خَمْساً وَ عِشْرِینَ صَلَاةً... و مَن...» قَالَ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ رَغَّبْتَنِی فِی الْعَمَلِ وَ حَثَثْتَنِی عَلَیْهِ وَ لَکِنِّی أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَ کَیْفَ صِرْنَا نَحْنُ الْیَوْمَ أَفْضَلَ أَعْمَالًا مِنْ أَصْحَابِ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الظَّاهِرِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ نَحْنُ وَ هُمْ عَلَی دِینٍ وَاحِدٍ وَ هُوَ دِینُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؟ فَقَالَ ع: إِنَّکُمْ سَبَقْتُمُوهُمْ إِلَی الدُّخُولِ فِی دِینِ اللَّهِ وَ إِلَی الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ إِلَی کُلَّ فِقْهٍ وَ خَیْرٍ وَ إِلَی عِبَادَةِ اللَّهِ سِرّاً مِنْ عَدُوِّکُمْ مَعَ الْإِمَامِ الْمُسْتَتِرِ مُطِیعُونَ لَهُ صَابِرُونَ مَعَهُ مُنْتَظِرُونَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ خَائِفُونَ عَلَی إِمَامِکُمْ وَ عَلَی أَنْفُسِکُمْ مِنَ الْمُلُوکِ تَنْظُرُونَ إِلَی حَقِّ إِمَامِکُمْ وَ حَقِّکُمْ فِی أَیْدِی الظَّلَمَةِ قَدْ مَنَعُوکُمْ ذَلِکَ وَ اضْطَرُّوکُمْ إِلَی جَذْبِ الدُّنْیَا وَ طَلَبِ الْمَعَاشِ مَعَ الصَّبْرِ عَلَی دِینِکُمْ وَ عِبَادَتِکُمْ وَ طَاعَةِ رَبِّکُمْ وَ الْخَوْفِ مِنْ عَدُوِّکُمْ فَبِذَلِکَ ضَاعَفَ اللَّهُ أَعْمَالَکُمْ فَهَنِیئاً لَکُمْ هَنِیئاً» کمال‌الدین و تمام النعمه، ج2، ص645 و با تفاوت اندکی در عبارات: کافی، ج1، ص333.

2) «قَالَ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا نَتَمَنَّی إِذًا أَنْ نَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ(ع) فِی ظُهُورِ الْحَقِّ وَ نَحْنُ الْیَوْمَ فِی إِمَامَتِکَ وَ طَاعَتِکَ أَفْضَلُ أَعْمَالًا مِنْ أَعْمَالِ أَصْحَابِ دَوْلَةِ الْحَقِّ؟» منبع پیشین.

3) منبع پیشین.

4) عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَیُّمَا أَفْضَلُ الْعِبَادَةُ فِی السِّرِّ مَعَ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الْمُسْتَتِرِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَوِ الْعِبَادَةُ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ وَ دَوْلَتِهِ مَعَ الْإِمَامِ مِنْکُمُ الظَّاهِرِ فَقَالَ یَا عَمَّارُ الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ وَ اللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ فِی الْعَلَانِیَةِ وَ کَذَلِکَ وَ اللَّهِ عِبَادَتُکُمْ فِی السِّرِّ مَعَ إِمَامِکُمُ‏ الْمُسْتَتِرِ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَ تَخَوُّفُکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ فِی دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَ حَالِ الْهُدْنَةِ أَفْضَلُ مِمَّنْ یَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ فِی ظُهُورِ الْحَقِّ مَعَ إِمَامِ الْحَقِّ الظَّاهِرِ فِی دَوْلَةِ الْحَقِّ... قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا تَرَى إِذاً أَنْ نَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ وَ یَظْهَرَ الْحَقُّ وَ نَحْنُ الْیَوْمَ فِی إِمَامَتِکَ وَ طَاعَتِکَ أَفْضَلُ أَعْمَالًا مِنْ أَصْحَابِ دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ الْعَدْلِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ! أَمَا تُحِبُّونَ أَنْ یُظْهِرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى الْحَقَّ وَ الْعَدْلَ فِی الْبِلَادِ وَ یَجْمَعَ اللَّهُ الْکَلِمَةَ وَ یُؤَلِّفَ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَرْضِهِ وَ تُقَامَ حُدُودُهُ فِی خَلْقِهِ وَ یَرُدَّ اللَّهُ الْحَقَّ إِلَى أَهْلِهِ فَیَظْهَرَ حَتَّى لَا یَسْتَخْفِیَ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ؛ کافی/1/333 و334