۹۵/۱۰/۲۰ چاپ ایمیل و پی دی اف

ادله ضعف سند روایت: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» و مشابهات آن

نتیجۀ تحقیق:

روایت تتمیم و مشابهات آن، مجموعا در مصادر حدیثی شیعه، ده حدیث می باشد که 6 روایت به صورت مرسل و در 4 روایت به صورت مسند نقل شده است. روایات مرسل را علمای رجال از حیث سند ضعیف به شمار می‌آورند و روایات مسند این باب هم به علت وجود راویان غیر ثقه از حیث سند ضعیف به حساب می‌آیند. بنابراین همه روایات از نظر سند ضعیف می‌باشند.

دقیقا خود روایت تتمیم _نه مشابهات آن_در میان میراث روایی موجود از شیعه، اولین بار توسط مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان و کتاب مکارم الاخلاق نقل شده است. بقیه کتب روایی این روایت را یا به نقل از مجمع البیان و مکارم الاخلاق آوردند و یا اصلا به مصدری ارجاع نداده‌اند. پس می‌توان مصدر اصلی این روایت را در آثار روایی موجود شیعه کتاب مجمع البیان دانست که به احتمال قوی مرحوم طبرسی آن را از اهل سنت اخذ کرده است. چنانچه شیوه‌ی او در تمام تفسیر چنین بوده و از کتب روایی و تفسیری اهل سنت استفاده و اقوال اهل سنت را در کنار اقوال شیعه نقل می‌کرده است. قدیمی‌ترین مصدری که از اهل سنت روایت تتمیم را نقل کرده سنن کبری از احمد بن حسین بن علی بیهقی _م 458 ق_ از صحاح سته است. وی این روایت را مسنداً از ابوهریره، از رسول خدا ص روایت کرده است. ابوهریره در میان محدثین شیعه مشهور به جعل حدیث است. امام باقر ع درباره او می‌فرماید: «ثَلَاثَةٌ کَانُوا یَکْذِبُونَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ أَبُو هُرَیْرَةَ وَ أَنَسُ بْنُ مَالِکٍ وَ امْرَأَةٌ.»(الخصال،ج1،ص190).

البته در روایات مشابه روایت تتمیم کتبی قدیمی‌تر از مجمع البیان همچون فقه الرضا ع و یا امالی شیخ طوسی به چشم می‌خورد. لکن همگی آنها یا از حیث استناد کتاب به مولف و یا از حیث ارسال و ضعف سند مشکل دارند.

برای مطالعه بیشتر می توانید به مقاله مبسوط حجت الاسلام اصغر هادی با عنوان مکارم الاخلاق* مراجعه کنید.

فصلنامه اخلاق/ فصلنامه دارای رتبه علمی - ترویجی (حوزوی)/ سال اول، شماره 5-6، پاییز و زمستان 1385


روایات تتمیم مکارم الاخلاق

متن روایت 1

عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ.

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

مجمع البیان، ج10، ص500

متن روایت 2

فَقَالَ رسول الله ص: إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ.

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

مکارم الاخلاق،ص8

متن روایت 3

قال رسول الله ص: إنّما بعثت لأتمّم مکارم الأخلاق‏

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

نهج الفصاحه، ص345


روایات مشابه روایت تتمیم

متن روایت 4

عن النبی ص أنه قال: بعثت بمکارم الأخلاق.

بررسی سندی

بر فرضی که این کتاب نوشته حضرت رضا ع باشد انتساب این کتاب به امام رضا ع مشکل است و بین علما اختلاف شدیدی است و بر فرض اینکه نوشته یکی از اصحاب ائمه ع باشد باز این روایت مرسل می‌شود که از نظر علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

فقه منسوب به امام رضا ع، ص353

متن روایت 5

قَالَ جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ الرَّحِیمِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ إِسْحَاقَ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِیهِ مُوسَى عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ:

سَمِعْتُ النَّبِیَّ ص یَقُول:‏ بُعِثْتُ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا.

بررسی سندی

این روایت از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید به خاطر وجود شخصی به نام ابوالمفضل محمدبن عبدالله بن مطلب شیبانی در سلسله‌ی راویان این روایت، که جمعی از دانشمندان علم رجال او را تضعیف کرده‌اند.

ابن غضائری: وضاع کثیر المناکیر رأیت کتبه فیها الأسانید من دون المتون و المتون من دون الأسانید و أرى ترک ما ینفرد به.(رجال ابن‏الغضائری، ج1، ص‏99)

شیخ طوسی: کثیر الروایة حسن الحفظ غیر أنه ضعفه جماعة من أصحابنا.(فهرست‏ طوسی، ص‏402) 

نجاشی: کان فی أول أمره ثبتا ثم خلط و رأیت جل أصحابنا یغمزونه و یضعفونه.(رجال‏ نجاشی، ص‏396)

منبع

امالی طوسی، ص596

متن روایت 6

أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِیُّ الْحَسَنِیُّ (رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ)، قَالَ: حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ‏ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

عَلَیْکُمْ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ، فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِی بِهَا، وَ إِنَّ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ أَنْ یَعْفُوَ الرَّجُلُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ، وَ یُعْطِیَ مَنْ حَرَمَهُ، وَ یَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ، وَ أَنْ یَعُودَ مَنْ لَا یَعُودُهُ.

بررسی سندی

این روایت از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید به خاطر وجود شخصی به نام ابوالمفضل محمدبن عبدالله بن مطلب شیبانی که در سند روایت قبلی توضیحاتش آمد.

منبع

امالی طوسی، ص478

متن روایت 7

عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: بُعِثْتُ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ وَ مَحَاسِنِهَا.

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

مشکاه الانوار، ص243

متن روایت 8

قَالَ رسول الله ص: عَلَیْکُمْ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بَعَثَنِی بِهَا وَ إِنَّ مِنْ مَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ أَنْ یَعْفُوَ الرَّجُلُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یُعْطِیَ مَنْ حَرَمَهُ وَ یَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ وَ أَنْ یَعُودَ مَنْ لَا یَعُودُه‏.

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

مجموعه ورام، ج2، ص175

متن روایت 9

وَ قَالَ رسول الله ص: بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَحَاسِنَ الْأَخْلَاق‏

بررسی سندی

این روایت مرسل است و از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید.

منبع

مجموعه ورام، ج1، ص89

متن روایت 10

َدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ الرَّبِیعِ الوَرَّاقُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنِ الْمُفَضَّل‏
مفضل نامه‌ای به امام صادق ع می‌نویسد و حضرت هم در جواب او نامه‌ای مکتوب می‌فرمایند مشتمل بر وصایا و مواعظ و حکم، که حدود 10 صفحه می‌شود، عبارت ذیل قسمتی از آن نامه مفصل است:
عن أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُوصِیکَ وَ نَفْسِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ طَاعَتِه‏... وَ لَمْ یَبْعَثِ اللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا بِالْبِرِّ وَ الْعَدْلِ، وَ الْمَکَارِمِ، وَ مَحَاسِنِ الْأَعْمَالِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْفَوَاحِشِ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَن‏.

 

بررسی سندی

این روایت از حیث سندی نزد علمای علم رجال ضعیف به حساب می‌آید به خاطر وجود شخصی به نام صَبَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ در سلسله‌ی راویان این روایت، که جمعی از دانشمندان علم رجال او را تضعیف کرده‌اند.
نجاشی: ضعیف جدا له کتاب یعرف برسالة میاح و طریقها أضعف منها و هو محمد بن سنان.(رجال‏ نجاشی، ص‏425)
ابن غضائری: ضعیف جدا غالی المذهب.(رجال ابن‏الغضائری،ج 1،ص‏89)
علامه حلی: ضعیف جدا کان غالیا فی مذهبه.(رجال خلاصة الاقوال حلی، ص‏261)

منبع

بصائرالدرجات، ج1، ص531

نظرات

۱۴ مهر ۰۲ ، ۱۴:۳۷ صابر طباطبائییزدی

به نام خدا اصلا به نظر نمیرسه که تقوا و اخلاق با هم در اسلام تفاوت داشته باشه. علم اخلاق اینکه تعریف شون چیه علم اخلاق اسلامی باید بیاد اون رو بازتعریف کنه. همونطور که سیاست و تقوا با هم تعارض ندارن. سیاست اسلامی و اخلاق اسلامی و هر چیز اسلامی دیگر هیچ تعارض ندارند. اون چیزی که مشکل ایجاد میکنه یک چیز غیر اسلامی است که وقتی وسط میاید وحدت را از بین میبرد و تکثر ایچاد میکند. همه ی اینها با هم قابل جمع هستند. اون اخلاقی که هدف اسلامه همون تقواست که هدف اسلامه. که همون سیاست است که باز هدف اسلامه. بنابر این حتی تقوا در قرآن به معنی همه اینهاست. سپر و وسیله ای که اسلام میگه بسازید جنسش و مهندسی اش و روش استفاده اش. همه منظور اسلام است. هر چیز اسلامی رو میشه با هر چیز اسلامی دیگه کنار هم به وحدت رساند. اگر بجای جای خالی هر چیزی بگذاریم میشه هدف انبیا. پیامبران همه آمدند برای خانواده. پیامبران همه آمدند برای اخلاق. پیامبران همه آمدند برای حفظ فطرت بشر از تحریف. پیامبران همه آمدند برای احیای حق احیای عدالت احیای همه صفات جنود لشگر عقل که در یک کلمه میشه تقوا. تقوای الهی تنها کلمه ای است که در کل این ادبیات توسط دیگران کمتر تحریف شده. چون تکبر شیطانی که نباشد و صفات جنود جهل نباشد خود به خود امام خمینی و شخصیت هایی چون رهبری ساخته میشوند. اخلاق که اسلامی باشد سیاست که اسلامی باشد. فقه که اسلامی باشد. هدف که قرآن و حق و استدلال و برهان و رشد و کمال باشد هدف انبیاست. و تکمیلش با پیامبر اسلام است. همه تکمیل ها در همه عرصه ها کار اسلام است. تمام کردم و تکمیل کردن کار اسلام است و کار پیامبر خاتم است. چه حدیث صحیح السند داشته باشد چه نداشته باشد کاملا شفاف و روشن است.

۰۶ بهمن ۹۹ ، ۰۱:۴۲ هادی مراقی

سلام علیکم 

حضرت آقا این روایت را متواتر می دانند و قبول کرده اند و به آن استناد کرده اند 

مراجعه کنید به سایت رهبری و جستجو کنید 

سلام و احترام

قصد جسارت ندارم ولی ببه عنوان انتقاد: بر فرض،قبول مطلب شما ، باید گفت که خود استاد مبنای برخی بحث هاشون بر پایه روایات مرسله و ضعیفه چطور حالا اینجا که مخالفن بررسی سندی رو میارید ویط؟یا باید تمام روایاتشون از حیث سندی بررسی بشه و بعد گفته باشه یا همون طور که بررسی دلالی میشه روایات مکارم الاخلاق هم بشه که انصافا اگر اینطور باشه به تصدیق صدور از معصوم میرسیم.

با تشکر از سایت خوبتون 

۰۲ فروردين ۹۹ ، ۲۲:۱۶ سید حسین حسینی

بسم الله الرحمن الرحیم 

با تشکر از این مفید که منتشر فرمودید به نظر میاد در نقد روایاتی که بعنوان مشابه به آنها استناد شده نکته ای مغفول مانده و آن اینکه علاوه بر ضعف سندی و مرسل بودن آنها از لحاظ دلالت نیز با این روایت که از طریق اهل سنت نقل شده متفاوت است به این بیان که در روایات اهل سنت و منقول از ابوهریره تتمیم مکارم الاخلاق به عنوان هدف از بعثت بیان شده چه با ادات حضرت باشد و یا نه، ولی در روایت شیعه اینچنین نیست مثلا در روایتی که از امام رضا علیه السلام از پیامبر اکرم صلوات الله علیه نقل شده آمده علیکم بمکارم الاخلاق کان الله بعثنی بها و این دلالت بر تشجیع بر مکارم اخلاق و اهمیت آن دارد و هیچگونه دلالتی بر اینکه هدف از بعثت مکارم اخلاق باشد ندارد و بنظرم حضرت استاد منکر خوبی و اهمیت مکارم اخلاق نیستند ولی اینکه هدف از بعثت مکارم اخلاق باشد را منکرند و آن را بحث انحرافی میدانند لذا نتیجه عرضم این شد که خوب است اینگونه جواب داده شود که اولا سند ضعیف است و ثانیا بر فرض تصحیح سند این روایات از لحاظ دلالت منافاتی با ادعای ما ندارد 

والسلام 

با عرض سلام. این لینک را مطالعه فرمایید:

http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1726&npt=8#5139

با عرض سلام
اگر در احادیث هدف از بعثت را اخلاق عنوان نکرده اند،همینطور از سیاست هم حرفی به میان نیامده است.این نظر شماست که از نظر بنده تنها براساس یک ایه از قران نظر خود را بیان کرده اید.ایات متعددی از قران پیرامون علت فرستادن پیامبر و همچنین پیغمبران قبل از ایشان نازل شده است که می بایست تمامی ایات در کنار هم و با موضوعیت علت فرستادن پیامبران بررسی شود.
سلام
بنظرم همونطور که حاج آقا تزکیه رو به معنای تشکیل حکومت گرفتند، مکارم اخلاق را هم بمعنای تقوا بگیرند بجای اینکه این روایت مشهور را سندا درش خدشه کنند
پاسخ:
با سلام و تشکر،
یک. تزکیه به معنای حکومت نیست، بلکه روش تزکیه کردن مردم، ایجاد و ادارۀ حکومت است.
دو. تزکیه همان کاری است که حکومت اسلامی قرار است بکند. ولی اخلاق همان کاری نیست که تقوا قرار است بکند. تقوا ارزش را به تلاش و سعی و ارادۀ انسان میدهد، اما اخلاق به معنای مصطلح در علم اخلاق، ارزش را به ملکات نفسانی میدهد. و اما اخلاق به معنای حس معاشرت، یکی از ابزارهای رسیدن به تقوا است نه اینکه خودش هدف باشد. 
ما میتوانیم بگوییم اخلاق(به معنای برخورد خوب با مردم، نه کسب ملکات نفسانی) یکی از روشهای مهم کسب تقوا است. ولی این حدیث میگوید اخلاق فسلفۀ بعثت انبیاء است. در حالیکه اینهمه آیات قرآن رسیدن انسان به تقوا را هدف معرفی کرده است.
ائمه جمعه ان شاء الله، بیشتر توجه بکنند که مردم را دعوت کنند به تقوا. باید مردم را آشنا کرد با آن چیزی که انبیا برای آن آمدند. برای مکارم اخلاق همه انبیا آمدند؛ بُعِثْتُ لِاتَمِّمَ مَکارِمَ الْاخْلاقْ (۱) برای تقوا و آدم سازی آمدند
(۱)- «برای تکمیل و تتمیم بزرگی‌های اخلاقی برانگیخته شدم». بحارالأنوار، ج ۱۶، ص ۲۱۰.

سند این دو روایتی که ذکر فرمودید به قوت سند ضعیف روایت تتمیم هست که بر خلاف اساتیدتان اینچنین ناشیانه به آن می تازید؟ و اصلا این دو روایت مخصوصا اولی با ادامه اش چه می گوید؟ لطف بفرمایید روایت اول را کامل بخوانید و ترجمه بفرمایید.
پاسخ:
با سلام و تشکر
سوال شما روشن و مفهوم نبود.
سلام علیکم
پس معنی اخلاق سیاسی و اخلاق تشکیلاتی چیه؟
اگه اخلاق از سیاست جداست پس چرا علمای اخلاق در جلسات اخلاق بحث های سیاسی دارند.
منظور از اخلاق تشکیلاتی در سخنرانی های حضرت عالی چیه؟
مگه میشه اخلاق و سیاست رو جدا کرد؟
پاسخ:
با سلام و تشکر
دو مطلب را با هم اشتباه گرفته‌اید. 

معتبر نبودن این حدیث یعنی اخلاق هدف بعثت نیست، نه اینکه اخلاق به معنای معاشرت نیکو با دیگران، هیچ جایگاه مهمی در دین و زندگی ندارد.‌

غیر از اخلاق خیلی چیزهای دیگر هم‌ هست که اهمیت دارند اما هدف بعثت نیستند. 

ما احادیث فراوانی در خصوص اهمیت معاشرت نیکو داریم که سند قوی هم دارند اما هیچکدام هدف بعثت را "اخلاق" معرفی نکرده اند.
۰۵ ارديبهشت ۹۶ ، ۱۸:۱۸ سید محمد بحرینى
رهبرى: این راست است که پیغمبر فرمود: «انّما بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق».(۲) این حدیث از طرق فریقین - فِرَق اسلامی - نقل شده است؛ شیعه و سنّی نقل کرده‌اند.
این «انّما» خیلی معنا دارد. یعنی اساساً بعثت من برای این است؛ هدف این است؛ بقیه مقدّمه است. «لاتمّم مکارم‌الاخلاق»؛ تا این‌که مکارم اخلاق، در میان بشر و افراد جامعه، در میان انسانها و این امّت کامل شود؛ رشد پیدا کند و همه از آن برخوردار شوند و انسان شویم.
....

نیاز نیست که حدیث را تضعیف کرد.. برداشت مردم از حدیث اشتباه است ، باید برداشت مردم تصحیح کرد ، نه حدیث را تضعیف کرد.
مخصوصا که اخلاق هدف سیاست است به معنائى. البته اخلاق تشکیلاتی که خود حضرت استاد بیان میکنند. اخلاق در تشکیلات
سلام این موضوع فوق العاده مهمه.
این بیانات استاد پناهیان یکبار دیگه ثابت کرد وظیفه زنده کردن معارفی که لازمه زمینه سازی برای ظهور امام زمانه به شدت در برنامه های آموزشی آموزش و پرورش و حتی در حوزه علمیه هم مظلوم واقع شده و مورد غفلت قرار گرفته.  دو حدیث اساسی و خیلی مهم که ظاهرا هیچ جایی در برنامه ریزی های آموزشی نداره :
1- حضرت محمد صلی الله علیه و آله :
 « اُمِرتُ اَن اُقاتِلَ النّاسَ حتى یشهدوا ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله ، و یقیموا الصلاة ، و یوءتوا الزکاة ... »
معنی: « من مأمورم با مردم بجنگم تا اینکه شهادتین را بر زبان بیاورند (و اسلام را به رسمیت بشناسند) و فریضه نماز و فریضه زکات را به اجرا درآورند...»
منبع:
-بحار الانوار_علامه سیدمحمدباقر مجلسی- (چاپ مؤسسةالوفاء) - جلد68-صفحه242
-بحار الانوار_علامه سیدمحمدباقر مجلسی- (چاپ دارالاحیاءالتراث) - جلد65-صفحه242
-اعیان الشیعه_علامه سید محسن امین- جلد11-صفحه53
و...

2- حضرت محمد صلی الله علیه و آله :
 «اُمِرتُ اَن آخُذَ الصَّدَقَةَ مِن اَغنیاءِکُم فَاَرُدَّها فى فُقَراءِکُم»
معنی: « من مأمورم صدقه(صدقه واجب که زکات است) را از ثروتمندان شما بگیرم و به فقرایتان بدهم.»
منبع:
مستدرک الوسائل- جلد 7 - صفحه 105
و...

ارسال نظر

لطفا قبل از ارسال نظر اینجا را مطالعه کنید

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
دسترسی سریع سخنرانی ها تنها مسیر استاد پناهیان ادبستان استاد پناهیان درسنامۀ تاریخ تحلیلی اسلام کلیپ تصویری استاد پناهیان کلیپ صوتی استاد پناهیان پرونده های ویژه حمایت مالی بیان معنوی پناهیان

آخرین مطالب

آخرین نظرات

بیان ها راهکار راهبرد آینده نگری سخنرانی گفتگو خاطرات روضه ها مثال ها مناجات عبارات کوتاه اشعار استاد پناهیان قطعه ها یادداشت کتابخانه تالیفات مقالات سیر مطالعاتی معرفی کتاب مستندات محصولات اینفوگرافیک عکس کلیپ تصویری کلیپ صوتی موضوعی فهرست ها صوتی نوبت شما پرسش و پاسخ بیایید از تجربه... نظرات شما سخنان تاثیرگذار همکاری با ما جهت اطلاع تقویم برنامه ها اخبار مورد اشاره اخبار ما سوالات متداول اخبار پیامکی درباره ما درباره استاد ولایت و مهدویت تعلیم و تربیت اخلاق و معنویت هنر و رسانه فرهنگی سیاسی تحلیل تاریخ خانواده چندرسانه ای تصویری نقشه سایت بیان معنوی بپرسید... پاسخ دهید...