مهم‌ترین اثر روش تربیتیِ تقوا، استقلال روحی انسان است/ نظام «نمره‌ای» چگونه خلاقیت بچه‌ها را نابود می‌کند؟

شناسنامه:

مکان: هیئت نور
زمان: 1396/06/31
مناسبت: محرم
صوت: اینجا
کلیپ تصویری: اینجا
کلیپ صوتی: پیشنهاد دهید
اینفوگرافیک: پیشنهاد دهید

تقوا روشی است که مهم‌ترین اثرش استقلال روحی انسان است؛ خلاقیت هم از استقلال روحی برمی‌‌آید/ تقوا بیشتر «فرایندمحور» است تا «نتیجه‌محور»؛ در روش تقوا مهم این است که با چه روشی خودت را انگیزه‌مند کرده‌ای؟/ برخی از مدارس به فرایند تربیت، کاری ندارند بلکه صرفاً به نتیجه کار دارند؛ این روش درستی نیست/ دانش‌آموزی که فرایند تحصیلش درست نبوده و فقط نمرۀ خوب گرفته است؛ تبدیل به آدمِ باسوادی می‌شود که مولّد نیست؛ بلکه مقلّد و وابسته است/ در روش تقوا برای انگیزه‌مندشدنِ افراد «تشویق و تنبیه فوری» زیاد جایی ندارد؛ حیوانات هم به این روش تربیت می‌شوند!

در ادامه بخش‌هایی از دومین شب سخنرانی حجت الاسلام علیرضا پناهیان در هیئت نور با موضوع «تقوا، طرحی برای ادارۀ جامعه» را به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بیان معنوی می‌خوانید:

تقوا بیشتر «فرایند‌محور» است تا «نتیجه‌محور»؛ یعنی در روش تقوا، فقط انجام کارِ خوب ملاک نیست، بلکه این خیلی مهم است که «شما با چه انگیزه‌ای، کار خوب را انجام داده‌ای؟ و با چه روشی خودت را برای انجام کارِ خوب، انگیزه‌مند کرده‌ای؟»

نمی‌توانی به خدا بگویی: «شما چه‌کار داری که من چطوری این کار را کرده‌ام! این کارِ خوب را می‌خواستی؛ من هم انجامش دادم! بفرما؛ این محصولش مال شما باشد!» خدا می‌فرماید: من با محصول فعالیت‌های تو کاری ندارم، بلکه با فرایند انگیزه‌مندشدنِ تو کار دارم!

خیلی از پدر و مادرها در تربیت فرزند، کاری به «تقوا» ندارند و فقط به «نتیجه» اهمیت می‌دهند، مثلاً می‌گویند: «بچۀ ما باید درس بخواند و نمره بگیرد، باید کنکور قبول شود؛ ما پیش فامیل آبرو داریم...» اما توجه نمی‌کنند که فرزندشان با چه فرایند و روشی درس می‌خوانَد؟ نمی‌بینند که فرایند تحصیلش از اول درست نبوده و فقط نمره گرفته است ولی اصلاً اهل تحلیل نیست، آدمِ باسوادی است که مولّد نیست، مقلّد است؛ یک عنصر وابسته است، چنین کسی بعداً هیچ‌چیزی نمی‌شود!

برخی از مدرسه‌ها به فرایند تربیت، کاری ندارند بلکه به نتیجه کار دارند. مثلاً می‌گویند: «ببینید بچه‌های این مدرسه چقدر منظم می‌روند نماز می‌خوانند!» اینکه دلیل نمی‌شود! می‌گوییم: چه‌کار کرده‌اید که این بچه می‌رود سر صفِ نماز می‌ایستد؟ می‌گویند: ما این‌قدر به او محبت کرده‌ایم که اصلاً با یک اشارۀ ما اهل نماز شده است! «درس معلم ار بود زمزمۀ محبتی؛ جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را!» با ضرب‌المثل، برای مدرسه برنامه‌‌ریزی می‌کنند!

ما دربارۀ این شیوۀ تربیتی می‌گوییم: در این سنّ، محبت معلم باعث شده است که بچه به حرف او گوش بدهد(و بچه‌ها هم غالباً دوست دارند شبیه معلم‌ها و بزرگترها بشوند) اما چندسال بعد(یعنی در حدود سن بلوغ) که محبتشان به معلم خاموش شد، دوست دارند شبیه رفیقشان بشوند؛ آن‌وقت چطور می‌خواهید، او را نمازخوان نگه‌دارید؟!

تقوا روشی برای انگیزه‌مندشدن انسان است که او را با نوعی خودکنترلی(نه با کنترلِ بیرونی) برای انجام رفتارهای خوب، انگیزه‌مند می‌کند. در روش تقوا برای انگیزه‌مندشدن «تشویق و تنبیهِ فوری» زیاد جایی ندارد؛ با این روش، حیوانات هم تربیت می‌شوند! شما می‌خواهید فرزند خودتان را با همین روش تربیت کنید؟! مثلاً وقتی نماز خواند، زود یک شکلات به او بدهید؟! تشویق پدر و مادر، تا یک زمانی اثر دارد؛ بعدش دیگر نه تشویق و نه تهدیدِ آنها، اثر نخواهد داشت.

باید بچه را طوری بار بیاورید که فعالیت‌هایش زیاد تحت تأثیر تشویق و تنبیه نباشد. اگر تشویق و تنبیهِ دیگران روی فرزندتان اثر نگذاشت، یعنی بچۀ شما مستقل بارآمده است؛ آن‌وقت به خلاقیت و شکوفایی می‌رسد، شکوفایی از «استقلال» برمی‌‌آید. کسی که به تشویق دیگران وابسته باشد، او در واقع ریشۀ خلاقیت خودش را سوزانده است.

شاید بپرسید: «پس دانش‌آموزانی که خلاقیت دارند ولی با همین روشِ تشویق و تنبیه فوری تربیت شده‌اند، چه؟» در پاسخ می‌گوییم: آنها فقط یک بخشی از خلاقیت خودشان را بروز داده‌اند؛ هنوز نتوانستند تمام خلاقیتشان را نشان دهند.

تقوا روشی است که مهم‌ترین اثرش «استقلال روحی» انسان است. برای اینکه آدم‌ها «خودشان باشند» نباید تشویق و تنبیهِ‌ فوری کنیم! معلم به دانش‌آموزانش بگوید: «بچه‌ها! می‌خواهم شما را مستقل بار بیاورم» اگر این بچه‌ها در دبستان، مستقل بار بیایند، در دوران راهنمایی از تمسخرِ دیگران، تأثیر منفی نمی‌گیرند، هیچ رفیقی هم نمی‌تواند آنها را با چهارتا لبخند، خراب کند؛ به رفیقش می‌گوید: «تو یک نظری داری، من هم یک نظری دارم...»

دانش‌آموزان برای اینکه استقلال روحی پیدا کنند و انسانیت خود را حفظ کنند و خباثت وجودشان را فرانگیرد، یک بخشی از زندگی خود را بدون تأثیر از دیگران، برنامه‌ریزی کنند، مثلاً بگویند: «می‌خواهم درس بخوانم، اما نه برای نمره گرفتن!»