مدل تربیتی تقوا بیشتر تکلیف‌گراست تا نتیجه‌گرا

شناسنامه:

مکان: هیئت نور
زمان: 1396/07/02
مناسبت: محرم
صوت: اینجا
کلیپ تصویری: اینجا
کلیپ صوتی: پیشنهاد دهید
اینفوگرافیک: پیشنهاد دهید

«آدمیّتِ تو» برای خدا، مهم‌تر از عبادت توست!/ فلسفۀ آیات معاد این است که «ای آدم! با نتایج فوری انگیزه‌مند نشو!»/ تقوا انسان را از نتیجه‌گرایی نجات می‌دهد؛ آنگاه یکی از صفات خوبی که در انسان پدید می‌آید «شجاعت» است/ آدم‌ها به‌میزان علاقه‌شان به نتیجه‌های دنیوی، ترسو می‌شوند؛ ترس از نرسیدن به نتیجه یا ترس برای حفظ نتیجه/ اگر از ترس فقر کار نکنی، کارکردن برایت سرگرمی می‌شود و به خودشکوفایی و خلاقیت می‌رسی

در ادامه بخش‌هایی از چهارمین شب سخنرانی حجت الاسلام علیرضا پناهیان در هیئت نور با موضوع «تقوا، طرحی برای ادارۀ جامعه» را به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بیان معنوی می‌خوانید:

یکی از موضوعات اصلی تمام علوم انسانی، روشِ انگیزه‌مند شدن انسان‌هاست. تقوا مدل خاصی از انگیزه‌مند شدن را به شما معرفی می‌کند که در آن «تشویق و تنبیه فوری و آنی» کمتر به‌چشم می‌خورد.

یک‌چهارم آیات قرآن دربارۀ معاد است. فلسفۀ آیات معاد این است که «ای آدم، با نتایج فوری انگیزه‌مند نشو!» وگرنه برای خدا سخت نبود که جهنم و بهشت را بیاورد جلوی چشممان! آن‌وقت طبیعتاً همه اطاعت می‌کردند و کسی گناه نمی‌کرد، اما خدا این کار را نکرد.

شاید بعضی‌ها بگویند: «خدایا، وقتی بهشت و جهنم را این‌قدر عقب می‌اندازی، خُب ما عبادت نمی‌کنیم!» خدا می‌فرماید: «عیبی ندارد، آدمیّت تو برایم مهم‌تر از عبادت توست!» ببینید خدا چقدر با ما محترمانه برخورد می‌کند! به ما می‌گوید: «نمی‌خواهم آدم نباشی ولی مرتب به من سجده کنی! موجودات دیگر، صبح و شب دارند بر من سجده می‌کنند. من خواستم تو آدم باشی، آدم باشی یعنی مستقل باشی، یعنی به‌خاطر نتایج فوری، به رفتار خوب انگیزه‌مند نشوی، بلکه خودت باشی»

یکی از ویژگی‌‌های تقوا این است که انسان را نتیجه‌گرا بار نمی‌آورد، نتیجه را از جلوی دستت برمی‌دارد. تو نیکی ‌کن‌ و در دجله انداز؛ بقیه‌اش را چه‌کار داری؟! وقتی از نتیجه‌گرایی نجات پیدا کردی، می‌شوی تکلیف‌گرا. تازه، عشق‌بازی و ارتباط با خدا آغاز می‌شود.

می‌دانید خدا چطور با ما برخورد می‌کند؟ به‌صورت محسوس و فوری، تشویق و تنبیه نمی‌کند. به همین دلیل، خداوند به انسان اعتراض می‌کند که چرا هروقت به مشکلی برمی‌خوری، می‌گویی خدا من را تنبیه کرده است؟ «رَبِّی أَهانَنِ»(فجر/16) و وقتی گشایش و نعمتی برایت فراهم می‌شود، می‌گویی خدا مرا تحویل گرفت! «رَبِّی أَکْرَمَنِ»(فجر/15) خدا می‌فرماید: گرفتاری و خوشی چه ربطی به تحویل گرفتن و نگرفتن من دارد؟! من که اهل تشویق و تنبیه فوری برای انگیزه‌مند کردن تو نیستم؛ روش من تقوا است!

قرآن می‌فرماید: «مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ هر کسی تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مىکند و او را از جایى که گمان ندارد روزى مىدهد»(طلاق/2 و 3) تو تقوا پیشه کن! بقیه‌اش را روی من حساب کن، نه روی خودت و محاسباتت و نتایجی که برآورد کرده‌ای! این آیه، نتیجه‌گرایی را از آدم می‌گیرد.

وقتی نتیجه‌گرایی از آدم گرفته شد یکی از بهترین صفاتی که در انسان پدید می‌آید، شجاعت است. آنهایی که به برخی نتایجِ دنیوی، وابسته و علاقه‌مند هستند، به میزان علاقه‌شان به نتیجه‌ها ترسو می‌شوند. ریشۀ ترس کجاست؟ ترس از نرسیدن به نتیجه، ترس برای حفظ نتیجه، ترسِ از دست‌دادن برخی نتایج... این‌طوری وجود انسان می‌شود سرشار از ترس!

در زمان ظهور، امام زمان (عج) جامعه را مبتنی بر تقوا اداره می‌کنند. آن‌وقت دیگر هیچ‌کسی به‌خاطر ترسِ از فقر، کار نمی‌کند چون افراد جامعه می‌دانند که اگر کسی فقیر شود، حضرت برایش جبران می‌کند. هیچ‌کسی از ترس فقر، استخدام نمی‌شود، بلکه تجارت می‌کنند، ریسک می‌کنند و برای خودشان کار می‌کنند و می‌دانند که هرکسی ورشکست شد، حضرت جبران می‌کند. کمااینکه رسول خدا(ص) فرمود: هرکسی ضرر کرد منِ پیغمبر صاحب اموالش هستم؛ من تأمین می‌کنم «أَنَا أَوْلَى بِکُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ عَلِیٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ بَعْدِی فَقِیلَ لَهُ مَا مَعْنَى ذَلِکَ فَقَالَ قَوْلُ النَّبِیِّ ص مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَعَلَیَ» (کافی/1/406) هیچ‌کسی از سرِ ترس کار نکند، آزاد باشید، خودتان باشید. بروید خلاقیت‌های خودتان را نشان بدهید، استعدادهای خودتان را شکوفا کنید و از کسی نترسید.

ابلیس چه‌کار می‌کند؟ طبق آیه قرآن، ابلیس مدام آدم را از فقر می‌ترساند: «یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ» (بقره/268) اما تقوا می‌گوید: «تو به نتیجه چه‌کار داری؟!» تقوا نمی‌گوید که «من تو را غنی می‌کنم!» بلکه می‌فرماید: «از فقر نترس و به نتیجه کاری نداشته باش!» اگر از ترس فقر کار نکنی، کارکردن برایت تبدیل به سرگرمی می‌شود و به خودشکوفایی و خلاقیت می‌رسی.