۹۸/۰۵/۰۹

زاویه دید - جلسه دوم

در همۀ انتقالِ پیام‌ها دعوا سر «نگاه» است / یکی از کارهای مهم ابلیس، تغییر نگاه آدم‌هاست/ خدا در قرآن، طرز نگاه خودش را به ما منتقل می‌کند/ مغز هنرِ یک هنرمند، نگاه متفاوت او به وقایع و پدیده‌هاست

شناسنامه:

• مکان: تهران، دانشگاه هنر
• زمان: محرم96
• صوت: اینجا
• موضوع: زاویه دید در هنر حماسی
• تاریخ: 96/۰7/07

بخشی از لذت ما از درک حقایق، به زاویۀ دید ما وابسته است

• آگاهی بدون زاویۀ دیدِ درست ارزشی ندارد؛ کمااینکه قرآن کریم «بَصائِرُ لِلنَّاسِ» است و طرز نگاه درست را تعیین می‌کند. بخشی از لذت انسان از درک حقایق، به زاویۀ دید او وابسته است، نوع نگاه ما به سختی‌ها و شادی‌های زندگی، نعمات و نقمات و... به زاویه دید ما بستگی دارد. درست‌بودن زاویه دید بسیار مهم است زیرا به مرور زمان این زاویۀ دید در انسان نهادینه می‌شود و به آن عادت می‌کنیم و حتی ممکن است دیگر نشود آن را تغییر داد.

• یک داستان، یک شعر یا یک فیلم، هرکدام زاویۀ دیدی به شما منتقل می‌کنند؛ اینکه بدانیم موضوع آن فیلم و داستان و شعر چیست، کافی نیست؛ باید دربارۀ پدیدآورندۀ این اثر و زاویۀ دیدِ او هم شناخت داشته باشیم. قسمت اول و اعظم هنرِ هر هنرمندی در «نوع نگاه» متفاوتی است که دارد!

مغز هنرِ یک هنرمند، نگاه متفاوت او به وقایع و پدیده‌هاست

• خیلی مهم است که هنرمندها از چه زاویه‌ای مسائل را می‌بینند؛ زیبایی از اینجا تولید می‌شود. حالا اینکه یک هنرمند بتواند نگاه خود را به دیگران منتقل کند یا نه؟ مسئلۀ فرعی محسوب می‌شود.

• در ارائۀ هنر، مفاهیمی مثل تکنیک، مضمون و خیلی از نکات دیگر، تعیین‌کننده نیست، بلکه «نگاه متفاوت به وقایع و پدیده‌ها» است که «مغز هنر» محسوب می‌شود. آن چیزی که موجب می‌شود یک هنرمند در انتقال نگاهش به دیگران قدرتمند بشود، خودِ نگاه اوست؛ یک نگاه زیبا، ویژه و از زاویۀ خاص، می‌تواند قدرت بالایی برای بیان و انتقال آن مطلب ایجاد کند. گاهی خودِ آن نگاه، فرد را هنرمند می‌کند!

خدا در قرآن، طرز نگاه خودش را به ما منتقل می‌کند/ بیایید عالَم را از زاویۀ دید خدا ببینیم!

• اتفاق فوق‌العاده جذابی که در قرآن افتاده این است که خدا نوع نگاهش به مسائل مختلف را با ما در میان می‌گذارد؛ اما افسوس که برای خیلی از ما انگار مهم نیست! معمولاً یکی از جذاب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی، مصاحبه با یک بازیگر مشهور یا محبوب است و خیلی‌ها می‌خواهند در این مصاحبه، نگاهِ او را به مسائل مختلف بدانند! حالا چرا می‌خواهند نگاهش را بدانند؟ چون یک جاهایی با او اُنس پیدا کرده‌اند، همین! به او می‌گویند راحت حرف خودت را بزن؛ او هم نشسته روبروی دوربین و مثلاً می‌گوید «من آبگوشت دوست ندارم...»

• ما می‌نشینیم زاویۀ دید افراد مشهور(مثل بازیگرها و...) را نگاه می‌کنیم، اما خداوند که اصرار دارد-در قرآن- نگاهش را به ما منتقل کند به آن توجهی نمی‌کنیم! بیایید به‌عنوان یک آدم و به‌عنوان یک جستجوگر، یک‌بار از سر کنجکاوی ببینید که نگاه خدا به پدیده‌ها چگونه است؟!

• نگاه‌های خدا را در قرآن ببینید. خدا در قرآن شروع می‌کند به منتقل‌کردن نگاه؛ مثلاً درباره بعضی‌ها که علم و سواد دارند ولی از آن استفاده نمی‌کنند می‌فرماید «کَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَاراً» (جمعه/5) اینها مانند حماری هستند که کتاب بارش کرده‌اند.

یکی از کارهای کلیدی‌ ابلیس، تغییر نگاه آدم‌هاست

• یکی از کارهای کلیدی‌ ابلیس هم تغییر نگاه آدم‌هاست. او که زورش نمی‌رسد واقعیت‌ها و اتفاقات ناخوشایند و خوشایند را تغییر بدهد، لذا سعی می‌کند نگاه ما را تغییر بدهد. قرآن می‌فرماید: «وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمَْ» (انفال/48) شیطان برای اینها عمل‌شان را زیبا قرار داد.

• در جای دیگری از قرآن آمده است: «لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ» (حجر/39) یعنی ابلیس می‌گوید: من چیزهای بی‌ارزش را پیش اینها ارزشمند جلوه می‌دهم. «لأُزَیِّنَنَّ» یعنی من کار زشت را زینت می‌دهم، تا انسان آن را زیبا ببیند.

ماهواره‌ها هم دارند روی طرز نگاه‌کردن مردم کار می‌کنند

• خداوند می‌خواهد روی طرز نگاه‌کردن ما کار کند. ابلیس هم دارد روی طرز نگاه‌کردن ما ‌کار می‌کند. ماهواره‌ها هم دارند روی طرز نگاه‌کردن ما کار می‌کنند؛ شبکه ‌هایی مثل BBC و VOA، دارند با فیلم‌ها و برنامه‌های‌شان روی ذهنیت آدم‌ها کار می‌کنند. البته آنها ضعیف هستند و مسئلۀ اول ما، ندیدن ماهواره نیست؛ بلکه می‌گوییم: اگر بنشینی پای این برنامه‌ها و ندانی که چطوری دارد روی ذهنیت و نگاه تو کار می‌کند، صدمه می‌بینی. یعنی همین موجود ضعیفِ بی‌هنرِ ناتوان، تو را زمین می‌زند.

• مثلاً چند سال پیش BBC در روز تاسوعا گفته بود: «امروز روزی است که مردم برای أباالفضل‌العباس «برادر ناتنی» أباعبدلله‌الحسین عزاداری می‌کنند»! او می‌داند در فرهنگ ما وقتی از کلمۀ «برادر ناتنی» استفاده می‌کنید در واقع برادر را یک پله از برادری پایین‌تر می‌آورید! در عین حال، واقعیت‌ هم هست، ولی در طول سالیان دراز، کسی از این زاویه به این قضیه نگاه نکرده بود! او می‌خواهد قدم به قدم تو را به جایی ببرد که از شکوه و زیبایی‌ نگاهت به حقایق زیبای عالم کاسته شود و یک زاویۀ دید غلط به تو بدهد.

در همۀ انتقال پیام‌ها دعوا سر «نگاه» است

• در همۀ انتقال پیام‌ها دعوا سر «نگاه» است. از خداوند متعال بخواهیم که نگاه ما را حفظ نماید و کسانی را سر راه ما قرار دهد که نگاه ما را درست کنند.

• أباالفضل‌العباس‌(ع) در ارتباط با نگاه درست یک خصوصیتی دارد؛ أئمۀ هدی(ع) دربارۀ ایشان فرموده‌اند: عموی ما أباالفضل‌العباس «نافِذَ البَصیرَةِ» بود، نگاهش خیلی نگاه درستی بود. بصیرت أباالفضل‌العباس این‌قدر بالا بوده که همۀ شهدای کربلا به مقام ایشان غبطه می‌خورند.

تغییر نگاه می‌تواند علامت رشد انسان‌ باشد

• تغییر نگاه می‌تواند علامت رشد انسان‌ باشد. مثلاً یک روز می‌گویی «من معتقدم که همسرم باید این ویژگی‌ها را داشته باشد... این ویژگی‌ها خیلی برایم مهم است» اما بعد از چند وقت می‌گویی «البته آنها ویژگی‌های خوبی است، ولی امروز یک چیزهای دیگری برایم مهم است. کاش از اول درست نگاه می‌کردم!»

• بعضی‌ها به نگاه مردم نسبت به خودشان خیلی اهمیت می‌دهند. اینها باید سعی کنند نگاه خود را عوض کنند. مثلاً به این فکر کنند که «تا کِی نگاه مردم برایشان مهم خواهد بود؟»

• ما چند سال عمر می‌کنیم؟ هفتاد یا صد سال! آدم باید به این نگاه برسد که عمر صدساله خیلی کوتاه است و واقعاً بپذیرد که «النَّاسُ نِیَامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا» (مجموعه ورام/1/150) مردم خواب هستند، وقتی می‌میرند بیدار می‌شوند! از حضرت نوح پرسیدند: نگاهت نسبت به عمری که داشتی چیست؟ پاسخ داد: مثل یک اتاقی که دو تا در داشت؛ از این در وارد شدم و از آن در خارج شدم! ما الان نگاه‌مان به عمر چیست؟ اگر غیر از این باشد که «واقعاً کوتاه است» مسلماً نگاه ما درست نخواهد بود.

• ما برای تغییر زاویۀ دید و پیداکردن نگاهِ درست، چقدر وابسته به هنر هستیم! قرآن یک کتاب فوق‌العاده هنرمندانه است، کتابِ بصیرت است و می‌خواهد نگاه درست را به ما بیاموزد. أمیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «مَا کُلُّ ذِی قَلْبٍ بِلَبِیبٍ وَ لَا کُلُّ ذِی سَمْعٍ بِسَمِیعٍ وَ لَا کُلُّ ذِی نَاظِرِ عَیْنٍ بِبَصِیرٍ» (کافی/8/64) هر نگاه‌کننده‌ای بصیر نیست، هر شنونده‌ای به معنای واقعی سمیع نیست. در جای دیگر می‌فرماید «فَقْدُ الْبَصَرِ أَهْوَنُ مِنْ فَقْدِ الْبَصِیرَة» (عیون‌الحکم/ ص358) نداشتن چشم، خیلی راحت‌تر از نداشتن بصیرت است.

اگر بخواهیم زاویۀ دیدمان را کنترل کنیم، باید خودمان را به خدا بسپاریم

• اگر بخواهیم زاویۀ دیدمان را کنترل کنیم، خیلی باید خودمان را به خدا بسپاریم و خیلی باید به امام‌زمان(ع) مقرب بشویم. چشم‌های‌مان را به دست اهل‌بیت(ع) بدهیم؛ به‌دست امام زمان(ع) بدهیم و بگوییم: یابن‌الحسن، هرطوری که شما نگاه می‌کنید به ما هم آن‌طور نشان بدهید!

• یک کسی خدمت امام باقر(ع) گفت: اگر تمام دنیا را به من بدهند، من محبت شما را نمی‌دهم. تا این را گفت، حضرت غضبناک شد، فرمود چرا محبت ما را با دنیا مقایسه کردی؟! دنیا چه ارزشی دارد در مقابل محبتی که خدا از ما در دلت گذاشته است؟! در ازای این محبت، نعمت ابدی و جنت رضوان الهی شامل حالت می‌شود، می‌دانی آنجا چه خبر است؟! حضرت در واقع می‌خواستند که نگاهِ آن فرد را اصلاح کنند. (قَالَ لَهُ یُونُسُ لَوِلَائِی لَکُمْ وَ مَا عَرَّفَنِیَ اللَّهُ مِنْ حَقِّکُمْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنَ الدُّنْیَا بِحَذَافِیرِهَا قَالَ یُونُسُ فَتَبَیَّنْتُ الْغَضَبَ فِیهِ ثُمَّ قَالَ ع یَا یُونُسُ قِسْتَنَا بِغَیْرِ قِیَاسٍ مَا الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا هَلْ هِیَ إِلَّا سَدُّ فَوْرَةٍ أَوْ سَتْرُ عَوْرَةٍ وَ أَنْتَ لَکَ بِمَحَبَّتِنَا الْحَیَاةُ الدَّائِمَةُ؛ تحف‌العقول/ 380)

لازم است با علما و کسانی که نگاهشان درست است، مجالست کنیم

• به ما توصیه فرموده‌اند که بروید از علما چیز یاد بگیرید؛ اینکه آدم از معلم و استاد خودش، چیز یاد بگیرد خیلی خوب است، منتها مجالست با افراد عالم، برای ما لازم است، به‌حدی که اگر آدم با یک عالم، نشست و برخاست و مجالست نکند، خدا مجازاتش می‌کند! در دعای ابوحمزۀ ثمالی می‌خوانیم: خدایا شاید من را طردم کردی به‌خاطر اینکه مجالست با علما ندارم؟ (أَوْ لَعَلَّکَ فَقَدْتَنِی مِنْ مَجَالِسِ الْعُلَمَاءِ فَخَذَلْتَنِی‏؛ مصباح‌المتهجد/2/588) البته منظور از علما، لزوماً آخوندها نیستند، منظور آن کسی است که درست نگاه می‌کند.

• عرفا چه‌کار می‌کنند؟ نگاه خودشان را متفاوت می‌کنند. چه بسا اطلاعات یک عارف به اندازۀ اطلاعات شما باشد؛ اما نگاهش درست است. گاهی اوقات یک دری را اگر از یک زاویه‌ای نگاه کنید، بسته است ولی از یک زاویۀ دیگری اگر نگاه کنید، می‌بینید آن‌قدر باز است که یک فیل هم می‌تواند از آن رد شود!

به جریان نقل و انتقال نگاه واقف باشیم و طرز نگاهِ هرکسی را دریافت نکنیم

• ما باید به جریان نقل و انتقال نگاه واقف باشیم و طرز نگاه هرکسی را دریافت نکنیم؛ بدانیم این کسی که دارد نگاهش را به ما منتقل می‌کند کیست؟ چه نگاهی را دارد منتقل می‌کند؟ اگر ماهواره یا برنامۀ تلویزیونی نگاه می‌کنید، کتاب یا روزنامه می‌خوانید، شعر یا رمان کسی را می‌خوانید، این مسئله را دقت کنید.

• بعضی‌ها این‌قدر سرگرم خواندن یک داستان یا رمان می‌شوند که حواس‌شان نیست چه زاویۀ دیدی دارد به آنها منتقل می‌شود. مثلاً کتاب‌های افرادی مثل «کافکا و صادق هدایت» چه زاویۀ دیدی را به شما منتقل می‌کنند؟ شما با داستانش سرگرم می‌شوی و حواست نیست که یک زاویۀ دیدی به شما منتقل می‌شود، و شما هم کم‌کم همان‌طور به دنیا نگاه می‌کنی و حتی ممکن است بعد از مدتی به سمت خودکشی بروی!

•  قرآن می‌فرماید: «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِه‏» (عبس/24) انسان باید به خوردنی‌های خودش نگاه کند. امام باقر(ع) دربارۀ این آیه توضیح می‌دهند که خوردنی‌ها فقط آن چیزهایی که از راه دهان وارد می‌شود نیست. از راه گوش هم آنچه می‌شنوی جزء خوردنی‌ها است. از راه چشم هم آنچه می‌بینی جزء خوردنی‌ها است. (فِی قَوْلِ اللَّهِ‏ فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ‏ إِلى‏ طَعامِهِ‏ قَالَ قُلْتُ مَا طَعَامُهُ قَالَ عِلْمُهُ الَّذِی یَأْخُذُهُ مِمَّنْ یَأْخُذُهُ ؛ محاسن/1/220)

گاهی خدا با یک بلا یا سلب نعمت، نگاه ما را درست می‌کند

• ابلیس تا آخر عمر روی ما کار می‌کند که نگاه‌مان را خراب کند. باید مراقب باشیم، نگاه ما خراب نشود، چراکه اگر نگاه ما خراب شد گاهی برای درست کردنش درد و رنج‌های سنگین و فراوان لازم است؛ گاهی خدا می‌خواهد به بنده‌اش بگوید «فلان مشکل تو بزرگ نیست» ولی او قبول نمی‌کند و می‌گوید خیلی بزرگ است! لذا خدا یک مشکل بزرگ برایش پیش می‌آورد تا بفهمد مشکل بزرگ یعنی چه! پس گاهی با یک بلای سخت و سنگین، می‌فهمی که نگاهت خراب بوده است.

• بعضی وقت‌ها، از یک نعمتی برخوردار هستیم که خیلی نعمت بزرگی است، اما قبول نمی‌کنیم یا بی‌توجه هستیم! لذا گاهی خداوند با سلب یک نعمت، نگاه ما را عوض می‌کند و آن‌وقت می‌فهمیم که واقعاً نعمت بزرگی بوده است.

(الف3-ن2)

<<جلسه قبل

جلسه بعد>>