۰۲/۰۳/۲۵

واقع‌بینی و احساسات معنوی در قرآن؛ با نگاهی به تفسیر سورۀ محمد(ص)-ج7

مهم‌ترین اثر روحیِ قرآن‌خواندن این است که قلباً درک کنیم «خدا دوستمان دارد»/ خدا قبل از اینکه ما را از جهنم بترساند، می‌خواهد علاقۀ خودش را به ما نشان بدهد

شناسنامه:

• زمان: 1402/01/08
• مکان: فاطمیۀ بزرگ تهران
• مناسبت: ماه مبارک رمضان
• صوت: اینجا
• تعداد: 29 جلسه
• متن کامل: اینجا

علیرضا پناهیان در هفتمین جلسه ماه مبارک رمضان:

• خداوند در سورۀ محمّد(ص) غضب خود را نسبت به کفر ابراز می‌کند به‌طوری که مؤمنان را به نبردی سخت با کافران دعوت می‌کند؛ البته نبرد با کافران، شامل کافری که جاهل است و اصلاً در وادی تقابل با حقیقت نیست نمی‌شود، به چنان کافری باید خدمت و حتی محبت کرد تا در مسیر ایمان قرار بگیرد.   

• دستور جنگ مربوط به کافرانی است که مانع راه خدا هستند «الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ». راه خدا شامل سه مرحله است؛ اول اینکه انسان حقیقت‌جویی کند، بعد حقیقت را بفهمد و بعد پای حقیقت بایستد، پس مانع راه خدا یعنی مانع حقیقت‌جویی، مانع حقیقت‌فهمی و مانع حقیقت‌طلبی.  

• قرآن نمی‌خواهد نسبت به کفر نفرت‌پراکنی ‌کند و جنگ عقیدتی راه بیندازد، به این معنا که از هر کس که فلان اعتقاد را نداشت یا فلان اعتقاد را داشت متنفر باشد. واقعیت این است که کفر یک پدیدۀ منفور است. اگر انسان حقیقت کفر را بفهمد سنگین‌تر از هر رفتار شنیع اخلاقی و هر ظلمی از کفر نفرت پیدا می‌کند. چون کفر آغاز همۀ زشتی‌ها و ظلم‌هاست.  

• کفر یک مقولۀ فکری و علمی است و کافر ضدّعلم است. کافر در مرحلۀ اول، حقیقت‌جویی را در خودش نابود می‌کند، مثل کسی که به‌خاطر بی‌توجهی وارد خیابانی ورودممنوع می‌شود و با این کار باعث گرفتاری دیگران می‌شود. کافر در مرحلۀ دوم، وقتی متوجهِ حقیقت می‌شود با حقیقت بد برخورد می‌کند و به جای پذیرش اشتباه و تصحیح خطایش شروع به داد و بیداد می‌کند. مرحلۀ سوم کفر هم توصیه و تشویق دیگران به خطاکاری است.  

• کفر یعنی دشمنی با حقیقت‌فهمی. کافر یعنی کسی که نه‌تنها جستجوگر حقیقت نیست بلکه می‌خواهد راه حقیقت‌فهمی دیگران را ببندد. زشت‌ترین رفتار نزد خدا نفهمیدن و نخواستن فهم است. بسیاری از افراد باور نمی‌کنند خدا از کفر به این دلیل که راه حقیقت‌جویی، حقیقت‌فهمی و حقیقت‌طلبی را می‌بندد، بدش می‌آید، خیلی‌ها فکر می‌کنند که اینها بحث‌های عقیدتی است.  

• حتی وقتی خدا می‌گوید: «مرگ بر انسان!» این حرف را از سر عشق می‌گوید. خداوند می‌فرماید: «قُتِلَ الْإِنْسَانُ مَا أَکْفَرَهُ» (عبس،17) یعنی مرگ بر انسان؛ چقدر کفر می‌ورزد!

• کفر یعنی نادیده گرفتنِ واقعیت، در واقع منظور خداوند در آیه فوق این است: ای انسان! چشم‌هایت را باز کن و واقعیت را ببین، آن را پنهان نکن و ندیده نگیر! با نادیده گرفتنِ واقعیت به خودت صدمه نزن!

• رسیدن به این مقام بلند عقلانی که انسان از دشمن فهمِ حقیقت، نفرت پیدا کند سخت است. برای اینکه به این مرحله برسیم باید حقیقت‌جو و حقیقت‌پرست باشیم. این‌طور نباشیم که تفنّنی به دنبال حقیقت بگردیم، باید چیزی از جنس معلم‌ها، پژوهشگرها، فیلسوف‌ها و حقیقت‌جویان باشیم.  

• حقیقت‌جویی از نوزادی و کودکی خودش را در وجود انسان نشان می‌دهد. وقتی نیازهای اولیۀ نوزاد برآورده می‌شود، شروع می‌کند به اشیاء اطراف خود دست می‌زند و می‌خواهد آن را بشناسد. تا هفت‌سالگی مانع بچه نشوید و بگذارید کنجکاوی‌اش ادامه پیدا کند.  

• در دوران هفت سال اول باید به بچه محبت کرد تا احساس امنیت کند و با آرامش کنجکاوی کند. همین کنجکاوی او را به انسانی عاقل‌ و دانشمند تبدیل می‌کند. روحیۀ کنجکاوی یک محور اساسی در زندگی است. مدرسه‌ای که بچه را به جای حقیقت‌جویی به حفظ برخی مطالب وادار کند، بچه را نابود می‌کند.  
• کنجکاوی‌ ما انسان‌ها در ابتدا این‌طور است که می‌گوییم: این چیست؟ آن چیست؟ کنجکاوی کودک کم‌کم تبدیل می‌شود به اینکه: این چگونه است؟ و این چرا هست؟ چیستی، چگونگی و چرایی سه سؤال اساسی فیلسوف‌ها و دانشمندان در رشته‌های گوناگون علمی است.    
• یکی از ریشه‌های کفر مقابله با حقیقت‌جویی است بنابراین ما باید در خدمت سؤال‌های بچه قرار بگیریم امّا متأسفانه غالباً بچه را به‌خاطر سؤال کردن توبیخ می‌کنند و با نهیب زدن او را ساکت می‌کنند.  

• اگر کنجکاوی به صورت آزاد و بی قید و شرط ادامه پیدا کند، فکر انسان به سمت هرزگی می‌رود. کسی که می‌خواهد اندیشمند شود کم‌کم باید کنجکاوی خودش را جهت بدهد. ادب و ادبیات از هفت تا چهارده سال، کنجکاوی انسان را در موضوعات خاص جهت می‌دهد. ما باید موضوعات علمی مورد نیاز جامعه را در مسیر کنجکاوی و حقیقت‌جویی دانش‌آموزان و دانشجویان قرار بدهیم تا با حقیقت‌جویی و کنجکاوی آنها نیازهای علمی جامعه هم برطرف شود.  

<<جلسه قبل