اندوه‌زدایی از دل، مقدمۀ رسیدن به نشاط و سرور است / هر روز صبح که بلند شدی، اول از دلت اندوه‌زدایی کن / چهار ذکر کلیدی برای رفع اندوه و مشکلات دنیا، در حدیثی از امام‌صادق‌(ع)

شناسنامه:

زمان: 96/03/17
مکان: تهران، میدان فلسطین، مسجد امام صادق(ع)
صوت: اینجا

بخش‌هایی از دوازدهمین جلسۀ سخنرانی علیرضا پناهیان در مسجد امام صادق(ع) تهران، با موضوع «راه‌های رسیدن به حال خوش معنوی و نشاط زندگی» را می‌خوانید:

برای رسیدن به نشاط معنوی اول باید اندوه‌های دنیایی را از دل‌مان بزداییم

برای رسیدن به نشاط و حال خوش معنوی باید اندوه‌های دنیایی را از دل‌مان بزداییم و -به قول اهل معرفت- اول باید روح‌مان را از بسیاری از عوامل ناشادی و اندوه، تخلیه کنیم. اگر در دل ما غم و اندوهی باشد، نمی‌توانیم حال خوش معنوی پیدا کنیم.

غم در واقع روح آدم را بیمار می‌کند و باعث می‌شود که دیگر، غذاهای سالم (مثل نماز و روزه) به او مزه ندهد و او را سرحال نیاورد! ما بسیاری از عوامل نشاط معنوی را داریم، اما مشکل اینجاست که با بدحالی به‌سراغ این عوامل می‌رویم و لذا این عوامل نشاط، اثر لازم را بر ما ندارند. پس اول باید این بدحالی را برطرف کنیم.

در مقابل اندوه، باید دو نوع برخورد داشته باشیم: برخورد عقلانی و ایمانی

ما در مقابل اندوه و عوامل ناشادی‌مان، باید دو نوع برخورد داشته باشیم؛ برخورد عقلانی و برخورد ایمانی. البته برخورد ایمانی هم در اصل، یک‌نوع برخورد عقلانی است ولی ما در اینجا این دو را از هم تفکیک می‌کنیم.

در برخورد عقلانیِ صرف، به خودت ثابت می‌کنی که «این مسائل مهم نیست؛ چرا غصه‌اش را می‌خوری...» و در برخورد ایمانی می‌گویی «علاوه بر اینها، تازه خدا هم هست؛ خدا این مشکلات را برطرف می‌کند...» لذا با برخورد ایمانی نه‌تنها اندوه ما از بین می‌رود، بلکه جایش یک سرور و حال خوش هم می‌آید.

چطور از ایمان‌مان برای رفع اندوه و ایجاد سرور استفاده کنیم؟

متأسفانه ما زیاد عادت نداریم از ایمان‌مان استفاده کنیم درحالی‌که باید انتظار داشته باشیم از ایمان خودمان سرور بگیریم؛ باید بدانیم که برای بهره‌گیری از ایمان در ایجاد سرور در قلب و از بین بردن عوامل نگرانی و استرس در وجودمان، چه عملیاتی باید انجام دهیم؟

امام صادق(ع) در حدیث شریفی، راه رفع اندوه-که مقدمۀ کسب نشاط معنوی است- را به ما نشان می‌دهد و می‌فرماید: من تعجب می‌کنم از کسی که از چهار چیز شدیداً ناراحت می‌شود و بی‌تابی می‌کند، ولی این ناراحتی خودش را-با ایمان به خدا- برطرف نمی‌کند! (عَجِبْتُ لِمَنْ فَزِعَ مِنْ أَرْبَعٍ کَیْفَ ...؛ خصال صدوق/1/218)‏

چهار ذکر کلیدی برای رفع اندوه و مشکلات دنیا، در حدیثی از امام‌صادق‌(ع)

1) برای از بین بردن خوف و ترس:

حضرت در ادامۀ روایت فوق می‌فرماید: تعجب می‌کنم از کسی که می‌ترسد اما به‌سوی این سخن خدا فرار نمی‌کند: «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل‏» (آل‌عمران/173) یعنی خدا برای ما کافی است و خدا وکیل خوبی است! چراکه در آیه بعد می‌فرماید: کسانی که این ذکر را گفتند و بر خدا توکل کردند، خداوند سوء و بدی را از آنها برگرداند (لَّمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ...)

2) برای رفع اندوه و دل‌گرفتگی:

و بعد می‌فرماید: تعجب می‌کنم از کسی که دلش گرفته، چرا نمی‌رود سراغ این سخن خدا که فرمود:«لَّا إِلَاهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنىّ‏ِ کُنتُ مِنَ الظَّلِمِین» (انبیاء/87) این ذکر مشهور به ذکر یونسیه است که غم را از دل زائل می‌کند. کمااینکه در آیه بعد می‌فرماید «فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ نجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَم» یعنی تو هم اگر این ذکر را بگویی، خدا برای تو هم این کار(رفع غم) را انجام می‌دهد.

هر موقع دل‌تان گرفت این ذکر یونسیه را زیاد بگویید، ائمۀ هدی(ع) گاهی در سجده بارها و بارها این ذکر را تکرار می‌کردند(حداقل تعدادی که خوب است تکرار بشود، هفتاد بار است) اول غم را از دلت ببر و شاد بشو؛ و بعد نماز بخوان و ببین چه حال خوش معنوی‌ای پیدا می‌کنی!

3) برای در امان بودن از مکر و فریب دیگران:

بعد می‌فرماید: تعجب می‌کنم از کسی که به او مکر شده و فریبش داده‌اند، ولی این آیه را نمی‌خواند «وَ أُفَوِّضُ أَمْری إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ» (غافر/44) یعنی من کارم را به خدا واگذار کردم و خدا نسبت به بندگانش بصیر است. و خدا در آیۀ بعد می‌فرماید: «فَوَقاهُ اللَّهُ سَیِّئاتِ ما مَکَرُوا» خدا او را از آثار مکر آنها، حفظ کرد.

4) برای رسیدن به خواسته و آرزوی دنیایی:

برخی از غصه‌های ما برای این است که یک مشکل دنیایی داریم و یک چیزی می‌خواهیم که آن‌را نداریم، مثلاً خانه یا ماشین می‌خواهیم... در اینجا امام صادق(ع) می‌فرماید: تعجب می‌کنم از کسی که دنیا می‌خواهد ولی این آیۀ قرآن را نمی‌خواند «مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله» (کهف/39) یعنی «هرچه خدا بخواهد! و هیچ کسی جز خدا قدرت ندارد» این‌را بگو تا ان‌شاء‌الله به خواسته و آرزوی دنیایی خودت برسی

برای جلوگیری از اندوهِ دل، نیاز به برنامۀ دائمی داریم

با وجود اندوه در دل، نمی‌شود حال خوش معنوی داشت و نمی‌شود از نماز لذت برد؛ باید این اندوه را-به شیوه‌های مختلف- از دل زدود. مثلاً یک اثر وضو گرفتن با آب سرد، این است که اندوه انسان را برطرف می‌کند. آب-خصوصاً هرچه سردتر باشد- خاصیت اندوه‌زدایی دارد. امیرالمؤمنین(ع) گاهی غسل می‌کرد تا برای نماز شب سرحال باشد؛ ایشان نسبت به ذره‌ای اندوه در دل‌شان حساس بود.

اندوه، نگرانی و ترس، به‌طور طبیعی و دائمی در دل انسان پدید می‌آید و مثل علف هرز در دل انسان رشد می‌کند، لذا جلوگیری از اندوه نیاز به یک برنامۀ دائمی دارد. هر روز باید از دل‌مان اندوه‌زدایی، ترس‌زدایی یا حسرت‌زدایی کنیم.

هر روز صبح که بلند شدی، اول یک‌مقدار از دلت اندوه‌زدایی کن. اتفاقاً در تعقیبات نماز صبح، اذکاری هست که برای رفع اندوه از دل بسیار مؤثر است؛ مثلاً این تعقیباتی که امام جواد(ع) توصیه فرموده‌اند: «حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْمَرْبُوبِینَ‏...»؛ (من‌لایحضره‌الفقیه/1/327)

ذکر گفتن ما کِی اثر دارد؟

ذکر گفتن‌های ما کِی اثر دارد؟ وقتی که همراه با ایمان باشد؛ وقتی مرور ایمان و اعتقاد ما باشد. مثلاً وقتی می‌گویی «لَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله» عمیقاً توجه کنی به اینکه واقعاً هیچ کسی جز خدا قدرت ندارد! عمیقاً این‌را مرور کن تا اعتقادت بالا برود.

اصلاً ماهیت ذکر گفتن و دلیل اینکه ذکر، این‌قدر تأثیرگذار است، این است که ذکر، مرور ایمان و اعتقادات انسان است. و یکی از اصلی‌ترین عوامل اندوه‌زدا این است که شما اعتقادت را به خدا مرور کنی و با این‌کار، اعتقاد خودت را تقویت کنی.

اگر ذکر ما «مرور ایمان و اعتقاد ما باشد» قطعاً اثر خواهد داشت

اگر ذکر گفتنِ ما به این معنی باشد که اعتقادات خود را مرور کنیم، و با تفکر و احساس عمیق قلبی این ذکرها را بگوییم، یقیناً اثر خواهد داشت! همان‌طور که رزمندگان دفاع مقدس با تمام ایمان و اطمینان قلبی خودشان، از ذکر استفاده می‌کردند و ذکرشان اثر می‌گذاشت.

رزمندگان خیلی از کارهای سخت جنگ را با ذکر، راه می‌انداختند. ذکر می‌گفتند تا دشمن آنها را نبیند «وَ جَعَلْنا مِنْ بَیْنِ أَیْدیهِمْ سَدًّا...» (یس/9) ذکر می‌گفتند تا گلوله‌های‌شان اثر بگذارد «ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْت» (انفال/17) ذکر می‌گفتند تا در دل دشمن رعب بیفتد...

اگر عمیقاً اعتقادات خود را پیش خودت یادآوری و مرور کنی، اندوه از دلت زدوده می‌شود و سرور جای آن ایجاد می‌شود! امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: کسی که به خدا اعتماد کند، خدا به او سرور می‌دهد و هر کسی به خدا توکل کند، خدا اُمورش را کفایت و اصلاح می‌کند. (کشف‌الغمه/2/346)

ذکر «یارئوف» اثر ویژه‌ای در از بین بردن غم دارد

امام رضا‌(ع) می‌فرماید: به‌خاطر برخی مسائل غمگین شده بودم، پدرم به من فرمود: خدا را صدا بزن تا غم از دلت برود، و ذکر «یَا رَءُوفُ یَا رَحِیم» را زیاد بگو! (دعوات راوندی/45)

ذکر «یارئوف» اثر ویژه‌ای در از بین بردن غم دارد. یک عارف بزرگوار می‌فرمود: وقتی دل‌تان گرفت و گرفتار شدید ذکر «یارئوف» را زیاد بگویید و با این ذکر به امام رضا‌(ع) متوسل بشوید. گویا خدا وقتی بخواهد برای این ذکر شما اثری بگذارد کارتان را به امام رضا‌(ع) می‌سپارد.

دربارۀ اثر اذکار در رفع مشکلات مختلف زندگی، کتاب «انیس الصادقین» نوشتۀ آیت‌الله یعقوبی، کتاب خوب و معتبری است. ذکرهایی هست که گره‌های ما را باز می‌کند، دل را قرص می‌کند و ترس و نگرانی و اندوهِ بد را از دل می‌برد، و بعد، تازه آدم شروع می‌کند به حال خوش معنوی پیدا کردن.