۹۶/۰۸/۲۳

حدیث | روایت نوف بکالی از آرزوهای امیرالمومنین(ع) و راه رسیدن به آن

متن روایت

قَالَ نَوْفٌ الْبِکَالِیُّ: رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ مُوَلِّیاً مُبَادِراً. فَقُلْتُ:

أَیْنَ تُرِیدُ یَا مَوْلَایَ؟

فَقَالَ: دَعْنِی یَا نَوْفُ إِنَّ آمَالِی تُقَدِّمُنِی فِی الْمَحْبُوبِ.

فَقُلْتُ: یَا مَوْلَایَ وَ مَا آمَالُکَ؟

قَالَ: قَدْ عَلِمَهَا الْمَأْمُولُ وَ اسْتَغْنَیْتُ عَنْ تَبْیِینِهَا لِغَیْرِهِ وَ کَفَى بِالْعَبْدِ أَدَباً أَنْ لَا یُشْرِکَ فِی نِعَمِهِ وَ إِرَبِهِ غَیْرَ رَبِّهِ.

فَقُلْتُ: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی خَائِفٌ عَلَى نَفْسِی مِنَ الشَّرَهِ وَ التَّطَلُّعِ إِلَى طَمَعٍ مِنْ أَطْمَاعِ الدُّنْیَا.

فَقَالَ لِی: وَ أَیْنَ أَنْتَ عَنْ عِصْمَةِ الْخَائِفِینَ وَ کَهْفِ الْعَارِفِینَ.

فَقُلْتُ: دُلَّنِی عَلَیْهِ.

قَالَ: اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ تَصِلْ أَمَلَکَ بِحُسْنِ تَفَضُّلِهِ وَ تُقْبِلْ عَلَیْهِ بِهَمِّکَ وَ أَعْرِضْ عَنِ النَّازِلَةِ فِی قَلْبِکَ، فَإِنْ‏ أَجَّلَکَ بِهَا فَأَنَا الضَّامِنُ مِنْ مُورِدِهَا وَ انْقَطِعْ إِلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ، فَإِنَّهُ یَقُولُ:

وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُقَطِّعَنَّ أَمَلَ کُلِّ مَنْ یُؤَمِّلُ غَیْرِی بِالْیَأْسِ وَ لَأَکْسُوَنَّهُ ثَوْبَ الْمَذَلَّةِ فِی النَّاسِ وَ لَأُبْعِدَنَّهُ مِنْ قُرْبِی وَ لَأُقَطِّعَنَّهُ عَنْ وَصْلِی وَ لَأُخْمِلَنَّ ذِکْرَهُ حِینَ یَرْعَى غَیْرِی، أَ یُؤَمِّلُ وَیْلَهُ لِشَدَائِدِهِ غَیْرِی وَ کَشْفُ الشَّدَائِدِ بِیَدِی؟ وَ یَرْجُو سِوَایَ وَ أَنَا الْحَیُّ الْبَاقِی؟ وَ یَطْرُقُ أَبْوَابَ عِبَادِی وَ هِیَ مُغْلَقَةٌ وَ یَتْرُکُ بَابِی وَ هُوَ مَفْتُوحٌ؟ فَمَنْ ذَا الَّذِی رَجَانِی لِکَثِیرِ جُرْمِهِ فَخَیَّبْتُ رَجَاءَهُ؟ جَعَلْتُ آمَالَ عِبَادِی مُتَّصِلَةً بِی وَ جَعَلْتُ رَجَاءَهُمْ مَذْخُوراً لَهُمْ عِنْدِی وَ مَلَأْتُ سَمَاوَاتِی مِمَّنْ لَا یَمَلُّ تَسْبِیحِی وَ أَمَرْتُ مَلَائِکَتِی أَنْ لَا یُغْلِقُوا الْأَبْوَابَ بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی. أَ لَمْ یَعْلَمْ مَنْ فَدَحَتْهُ نَائِبَةٌ مِنْ نَوَائِبِی أَنْ لَا یَمْلِکَ أَحَدٌ کَشْفَهَا إِلَّا بِإِذْنِی؟ فَلِمَ یُعْرِضُ الْعَبْدُ بِأَمَلِهِ عَنِّی وَ قَدْ أَعْطَیْتُهُ مَا لَمْ یَسْأَلْنِی فَلَمْ یَسْأَلْنِی وَ سَأَلَ غَیْرِی؟ أَ فَتَرَانِی أَبْتَدِئُ خَلْقِی مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَةٍ ثُمَّ أُسْأَلُ فَلَا أُجِیبُ سَائِلِی؟ أَ بَخِیلٌ أَنَا فَیُبَخِّلُنِی عَبْدِی؟ أَ وَ لَیْسَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ لِی؟ أَ وَ لَیْسَ الْکَرَمُ وَ الْجُودُ صِفَتِی؟ أَ وَ لَیْسَ الْفَضْلُ وَ الرَّحْمَةُ بِیَدِی؟ أَ وَ لَیْسَ الْآمَالُ لَا یَنْتَهِی إِلَّا إِلَیَّ؟ فَمَنْ یَقْطَعُهَا دُونِی وَ مَا عَسَى أَنْ یُؤَمِّلَ الْمُؤَمِّلُونَ مَنْ سِوَایَ؟ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ جَمَعْتُ آمَالَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ ثُمَّ أَعْطَیْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ مَا نَقَصَ مِنْ مُلْکِی بَعْضُ عُضْوِ الذَّرَّةِ، وَ کَیْفَ یَنْقُصُ نَائِلٌ أَنَا أَفَضْتُهُ؟ یَا بُؤْساً لِلْقَانِطِینَ مِنْ رَحْمَتِی، یَا بُؤْساً لِمَنْ عَصَانِی وَ تَوَثَّبَ عَلَى مَحَارِمِی وَ لَمْ یُرَاقِبْنِی وَ اجْتَرَأَ عَلَیَّ.

ثُمَّ قَالَ عَلَیْهِ وَ عَلَى آلِهِ السَّلَامُ لِی: یَا نَوْفُ ادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ:

إِلَهِی إِنْ حَمِدْتُکَ فَبِمَوَاهِبِکَ وَ إِنْ مَجَّدْتُکَ فَبِمُرَادِکَ وَ إِنْ قَدَّسْتُکَ فَبِقُوَّتِکَ وَ إِنْ هَلَلْتُکَ فَبِقُدْرَتِکَ وَ إِنْ نَظَرْتُ فَإِلَى رَحْمَتِکَ وَ إِنْ عَضَضْتُ فَعَلَى نِعْمَتِکَ. إِلَهِی إِنَّهُ مَنْ لَمْ یَشْغَلْهُ الْوُلُوعُ بِذِکْرِکَ وَ لَمْ یَزْوِهِ السَّفَرُ بِقُرْبِکَ کَانَتْ حَیَاتُهُ عَلَیْهِ مِیتَةً وَ مِیتَتُهُ عَلَیْهِ حَسْرَةً. إِلَهِی تَنَاهَتْ أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ إِلَیْکَ بِسَرَائِرِ الْقُلُوبِ وَ طَالَعَتْ أَصْغَى السَّامِعِینَ لَکَ نَجِیَّاتِ الصُّدُورِ، فَلَمْ یَلْقَ أَبْصَارَهُمْ رَدٌّ دُونَ مَا یُرِیدُونَ هَتَکْتَ‏ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمْ حُجُبَ الْغَفْلَةِ فَسَکَنُوا فِی نُورِکَ وَ تَنَفَّسُوا بِرَوْحِکَ فَصَارَتْ قُلُوبُهُمْ مَغَارِساً لِهَیْبَتِکَ وَ أَبْصَارُهُمْ مَآکِفاً لِقُدْرَتِکَ وَ قَرَّبْتَ أَرْوَاحَهُمْ مِنْ قُدْسِکَ فَجَالَسُوا اسْمَکَ بِوَقَارِ الْمُجَالَسَةِ وَ خُضُوعِ الْمُخَاطَبَةِ فَأَقْبَلْتَ إِلَیْهِمْ إِقْبَالَ الشَّفِیقِ وَ أَنْصَتَّ لَهُمْ إِنْصَاتَ الرَّفِیقِ وَ أَجَبْتَهُمْ إِجَابَاتِ الْأَحِبَّاءِ وَ نَاجَیْتَهُمْ مُنَاجَاةَ الْأَخِلَّاءِ فَبَلِّغْ بِیَ الْمَحَلَّ الَّذِی إِلَیْهِ وَصَلُوا وَ انْقُلْنِی مِنْ ذِکْرِی إِلَى ذِکْرِکَ وَ لَا تَتْرُکْ بَیْنِی وَ بَیْنَ مَلَکُوتِ عِزِّکَ بَاباً إِلَّا فَتَحْتَهُ وَ لَا حِجَاباً مِنْ حُجُبِ الْغَفْلَةِ إِلَّا هَتَکْتَهُ حَتَّى تُقِیمَ رُوحِی بَیْنَ ضِیَاءِ عَرْشِکَ وَ تَجْعَلَ لَهَا مَقَاماً نُصْبَ نُورِکَ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ إِلَهِی مَا أَوْحَشَ طَرِیقاً لَا یَکُونُ رَفِیقِی فِیهِ أَمَلِی فِیکَ وَ أَبْعَدَ سَفَراً لَا یَکُونُ رَجَائِی مِنْهُ دَلِیلِی مِنْکَ خَابَ مَنِ اعْتَصَمَ بِحَبْلِ غَیْرِکَ وَ ضَعُفَ رُکْنُ مَنِ اسْتَنَدَ إِلَى غَیْرِ رُکْنِکَ فَیَا مُعَلِّمَ مُؤَمِّلِیهِ الْأَمَلَ فَیُذْهِبُ عَنْهُمْ کَآبَةَ الْوَجَلِ لَا تَحْرِمْنِی صَالِحَ الْعَمَلِ وَ اکْلَأْنِی کِلَاءَةَ مَنْ فَارَقَتْهُ الْحِیَلُ فَکَیْفَ یَلْحَقُ مُؤَمِّلِیکَ ذُلُّ الْفَقْرِ وَ أَنْتَ الْغَنِیُّ عَنْ مَضَارِّ الْمُذْنِبِینَ إِلَهِی وَ إِنَّ کُلَّ حَلَاوَةٍ مُنْقَطِعَةٌ وَ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ تَزْدَادُ حَلَاوَتُهَا اتِّصَالًا بِکَ إِلَهِی وَ إِنَّ قَلْبِی قَدْ بَسَطَ أَمَلَهُ فِیکَ فَأَذِقْهُ مِنْ حَلَاوَةِ بَسْطِکَ إِیَّاهُ الْبُلُوغَ لِمَا أَمَّلَ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ إِلَهِی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ مَنْ یَعْرِفُکَ کُنْهَ مَعْرِفَتِکَ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَسْلُکَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ کُلِّ شَرٍّ وَ فِتْنَةٍ أَعَذْتَ بِهَا أَحِبَّاءَکَ مِنْ خَلْقِکَ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ إِلَهِی أَسْأَلُکَ مَسْأَلَةَ الْمِسْکِینِ الَّذِی قَدْ تَحَیَّرَ فِی رَجَاهُ فَلَا یَجِدُ مَلْجَأً وَ لَا مَسْنَداً یَصِلُ بِهِ إِلَیْکَ وَ لَا یُسْتَدَلُّ بِهِ عَلَیْکَ إِلَّا بِکَ وَ بِأَرْکَانِکَ وَ مَقَامَاتِکَ الَّتِی لَا تَعْطِیلَ لَهَا مِنْکَ فَأَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی ظَهَرْتَ بِهِ لِخَاصَّةِ أَوْلِیَائِکَ فَوَحَّدُوکَ وَ عَرَفُوکَ فَعَبَدُوکَ بِحَقِیقَتِکَ أَنْ تُعَرِّفَنِی نَفْسَکَ لِأُقِرَّ لَکَ بِرُبُوبِیَّتِکَ عَلَى حَقِیقَةِ الْإِیمَانِ بِکَ وَ لَا تَجْعَلْنِی یَا إِلَهِی مِمَّنْ یَعْبُدُ الِاسْمَ دُونَ الْمَعْنَى وَ الْحَظْنِی بِلَحْظَةٍ مِنْ لَحَظَاتِکَ تَنَوَّرْ بِهَا قَلْبِی بِمَعْرِفَتِکَ خَاصَّةً وَ مَعْرِفَةِ أَوْلِیَائِکَ إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.

ترجمه

نَوف بِکالى می‌گوید: امیر مؤمنان(ع) را دیدم در حالیکه رویگردان و شتابان بود، پس به حضرت عرض کردم: به کجا مى‏روى، مولاى من؟

حضرت فرمود: اى نوف! رهایم کن که آرزوهایم مرا به سوى محبوب کشانده است.

گفتم: مولاى من! آرزوهایت چیست؟

فرمود: آن که من آرزویش را دارم می‌داند آرزوهای من چیست و از بیان آن براى دیگرى بى‏نیازم. در ادب‏ عبد، همین بس که در نعمت‏ها و نیازهایش، جز پروردگارش را شریک نکند.

گفتم: اى امیر مؤمنان! من از حرص و چشم داشتن بر آرزویى از آرزوهاى دنیا بیمناکم.

به من فرمود: چرا از نگهدار بیمناکان و پناه عارفان، بهره نمى‏گیرى؟

گفتم: مرا به آن، راهنمایى کن.

فرمود: او خداوند بلند مرتبه و بزرگ است. آرزویت را به حُسن تفضّلش پیوند بزن و با همه همّتت به او روى آور. و از آنچه که در دلت می‌آید[و وسوسه می‌کند] روی بگردان. پس اگر در اجابت آن خواسته‌ات تو را به تأخیر انداخت، من بر تحقّق آن از سرچشمه‌اش ضمانت می‌کنم. از همه چیز به سوی خدا خودت را جدا کن، چرا که او مى‏گوید: به عزّت و جلالم سوگند که امید هر امیدوار به غیر خودم را با ناامیدى قطع مى‏کنم، و لباس ‏خوارى در بین مردم بر او می‌پوشانم و او را از پیشگاه و قربم دور می‌کنم و او را از رسیدن به خودم ناکام خواهم نمود و یاد او را به فراموشی می‌سپارم وقتی که به غیر من چشم امید دارد. واى بر او! آیا براى گرفتارى‏هایش به غیر من امید مى‏بندد در حالیکه گشودن سختى‏ها به دست من است؟ و به غیر من امیدوار است در حالیکه فقط من زنده و باقى هستم؟ درِ خانه بندگانم را مى‏زند و حال آنکه بسته است، و در خانه مرا رها مى‏کند در حالیکه باز است؟! تا به حال چه کسى براى گناهان فراوانش به من امید داشته و من امیدش را ناامید کرده‏ام؟ آرزوهاى ‏بندگانم را متصل به خودم کردم و امیدشان را نزد خود، براى آنان اندوخته‏ام‏، آسمان‏هایم را از آنانى که از تسبیح من خسته نمى‏شوند، پر کردم. به فرشتگانم فرمان داده‏ام که درهاى میان من و بندگانم را نبندند. آیا آن که حادثه‏اى از حوادث ناگوار را بر او فرو فرستادم، نمى‏داند که [اختیار] رهایى از آن را هیچ کس جز به اذن من در دست ندارد؟ پس چرا بنده‏ام در آرزوهایش از من روى می‌گرداند [و به غیر من رو می‌آورد] در حالیکه چیزهایی که را از من درخواست نکرده، به او داده‏ام، با این حال باز از من نخواسته و از دیگرى خواسته است؟! آیا گمان مى‏کنى من که به خلقم بى‏آن که درخواستى کنند، مى‏بخشم، چون از من درخواست کنند، به درخواست کننده‌ام پاسخ نمى‏دهم؟ آیا من بخیلم که بنده‏ام بخیلم مى‏پندارد؟ آیا دنیا و آخرت از آنِ من نیست؟ آیا لطف و بخشش از ویژگى‏هاى من نیست؟ آیا بخشش و رحمت، در دست من نیست؟ آیا امیدها جز به من منتهى مى‏شوند؟ چه کسى غیر از من امیدها را قطع می‌کند؟ امیدوارانِ به غیر من، چه چیزى آرزو مى‏کنند؟! به عزّت و جلالم سوگند، اگر آرزوهاى زمینیان و آسمانیانْ جمع شود سپس به همه آنها آنچه که می‌خواهند را عطا کنم، به اندازه یک عضو مورچه از مُلک من کاسته نمى‏شود. و چگونه آن چیزی که من بخشنده آنم کاستی یابد؟ بدا بحال آنها که از رحمتم نومیدن! بدا به آن که نافرمانى‏ام مى‏کند و به سوى حرام‏هایم خیز برمى‏دارد و از [دستورات] من مراقبت نمی‌کند و بر من جرئت مى‏ورزد.

سپس حضرت امیر که بر او و خاندانش سلام باد فرمود: اى نوف! این دعا را بخوان:

خداى من! اگر حمد تو را مى‏گویم، به واسطه موهبت‏هایى است که به من داده‏اى‏ و اگر تمجیدت مى‏کنم، به اراده توست و اگر تقدیست مى‏کنم، به توانایى توست و اگر تو را تهلیل می‌گویم [یعنی لااله الا الله می‌گویم]، به قدرت توست. و اگر مى‏نگرم، به رحمت تو مى‏نگرم و اگر [لقمه‏اى‏] دندان مى‏گیرم، بر نعمت تو دندان گرفتم. خداى من! آن که حرصِ ذکر تو مشغولش نکرده و سفر به پیش تو او را جمع نکند، [یعنی آماده سفر نشود] زندگى‏اش مُردگى است و مردنش حسرت است.  خدای من! نگاه‏هاى آنان که با باطن دل‏ها مى‏نگرند، به تو منتهى شده است و گوش‏هاى آنان که نجواهاى سینه‏ها را مى‏شنوند، به تو دوخته شده، و هیچ چیز، مانع نگاه‏هاى آنان در برابر آنچه مى‏خواهند، نیست‏. میان خود و آنان، پرده‏هاى غفلت را دریدى. پس در نور تو آرمیدند و با نسیم تو، دَم زدند. پس دل‏هایشان، نهالستان هیبت تو شد و دیدگانشان، بسته به قدرت تو شده. روحشان به مقام قُدس خود، نزدیک شده است. پس با وقارِ همنشینى و خضوعِ هم‏سخنى با نام تو همنشین شدند و تو چونان یارى شفیق، به آنان رو کردى و رفیقانه، به ایشان گوش سپردى و دوستانه، پاسخشان را دادى و چون دوستان صمیمی، با آنها به نجوا پرداختى. پس مرا نیز به جایگاهى که آنان رسیدند، برسان و از فکر و یاد خودم، به یاد خودت منتقل کن و هر درى را که میان من و ملکوت عزّت توست، به رویم بگشاى و همه پرده‏هاى غفلت را از من کنار بزن، تا روح مرا در میان روشنایى عرشت، اقامت بخشى و برایش مقامى در برابر نور خودت قرار دهى، که بى‏گمان، تو بر هر کارى توانایى. خداى من! راهى که در آن، آرزوى تو همراهم نباشد، چه ترسناک است، و چه دور و دراز است آن سفرى که امیدم به تو، راهنماى راهم نباشد. هر آن که به ریسمان غیر از تو چنگ زد، ناکام شد و تکیه‏گاه کسى که به غیر از تکیه‏گاه تو تکیه کند، سُست است. پس، اى آن که به آرزومندانش آرزو مى‏آموزد و اندوه ترس و وحشت را از آنان مى‏بَرَد! مرا از کردار نیک و شایسته، محروم مگردان و مرا آن گونه نگهدارى کن که از بیچاره درمانده، نگهدارى مى‏کنى. چگونه خوارىِ فقر به آرزومندانت رسد، در حالى که تو از گزندهاى گنهکاران، بى‏نیازى؟ خداى من! هر شیرینى‏اى پایان‏پذیر است، جز شیرینى ایمان که با اتّصال به تو، هر آن، فزونى مى‏یابد. معبود من! دلم امید فراوان به تو بسته است، پس تو نیز شیرینى رسیدن به آرزو را فراوان به او بچشان، که تو بر هر کارى توانایى. خداى من! از تو، همچون کسى که به کُنه معرفتت رسیده، هر خیرى که برای مؤمن سزاوار است انجام دهد را، خواستارم، و از هر بدى و فتنه‏اى که دوستانت را از آن پناه‏داده‏اى، به تو پناه مى‏جویم، که تو بر هر چیزى توانایى. خداى من! از تو درخواست مى‏کنم، چونان درخواست بینوایى که در امیدش سرگشته مانده است و هیچ پناه و تکیه‏گاهى که با آن به تو برسد و به تو ره یابد، جز تو و ارکان و مقاماتت که توسّط تو تعطیل بردار نیستند، نمى‏یابد. پس از تو می‌خواهم به حقّ نامى از تو که به آن بر اولیاى خاص خود جلوه کردى و در نتیجه، تو را یکتا دانستند و شناختند و تو را چنان که هستى، پرستیدند، خودت را به من بشناسانى، تا از سرِ ایمانى راستین به تو، به پروردگارى‏ات اقرار نمایم. ای خدای من، مرا از آنانى قرار مده که نام بى‏معنا را مى‏پرستند، و مرا با گوشه چشمى از گوشه چشم‏هایت بنگر تا با آن، دل مرا به نور معرفت خودت و معرفت اولیایت، روشن گردانى، که به راستى تو بر هر کارى توانایى.

منبع

بحارالانوار، ج91، صص94-96