۹۷/۰۶/۲۴
دانشگاه امام صادق(ع) - سبک زندگی، مؤثرتر از آگاهی و ایمان(4)
در بین همۀ اعمال، عملی که بیشتر بر آدم اثر می‌گذارد «تغییر رفتار» است!/ توبه یعنی خودت(آگاهی و علائقت) را از اسارتِ اعمال بدت نجات بدهی
شناسنامه:
- مکان: دانشگاه امام صادق(ع)
- زمان: 1397/06/22
- صوت: اینجا
- مناسبت: محرم 97
اندکی ایمان و علاقه‌های خوب، برای انجام رفتار خوب کافی است؛ که غالباً این‌مقدار را داریم/ اولین کار مدرسه، کمک به خانواده است تا رفتار بچه درست شود، نه اینکه مدام اطلاعات به مغز بچه منتقل کند/ کسی که دین هم ندارد، برای داشتن زندگیِ خوب و بانشاط اول باید سبک‌زندگی و رفتار را درست کند/ کدام عمل را انجام دهیم که بالاترین تأثیر را بر ما داشته باشد؟ استغفار، توبه و تغییر رفتار!/ بسیاری از عادت‌های ما که باید تغییرشان دهیم از جنس «رفتار دفاعی» هستند
در ادامه بخش‌هایی از چهارمین شب سخنرانی علیرضا پناهیان در دانشگاه امام صادق(ع) با موضوع «سبک زندگی، مؤثرتر از آگاهی و ایمان» را به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بیان معنوی می‌خوانید:
- برخی این سؤال را مطرح می‌کنند که «چرا گفتید: قبل از عمل، به آگاهی و ایمان و حتی به محبت، نیاز نداریم؟» ما نمی‌گوییم که قبل از انجام اعمال و رفتارهای خوب، به آگاهی و ایمان و علاقه نیاز نداریم، بلکه می‌گوییم: نیاز به «کسبِ» ایمان و علاقه‌های خوب نداریم؛ چون ذاتاً آنها را داریم، آنها در دلِ ما هست!
- ایمان قبل از عمل، لازم است و در آیات قرآن هم اکثراً ایمان بر عمل صالح مقدم شده است (آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات...) ولی سؤال ما این است که «به چه‌مقدار ایمان نیاز هست؟» مقدار اندکی از ایمان برای عمل صالح کافی است-بعداً همین ایمان با عمل افزایش پیدا می‌کند- و این اندکی از ایمان هم در اکثر افراد، وجود دارد که به آن «ایمان فطری» می‌گویند. اگر هم نباشد، زیاد نیاز به آموزش ندارد بلکه با یک تلنگر ایجاد می‌شود.
- یک‌مقدار ایمان و آگاهی و محبت‌های خوب، برای شروع کافی است؛ حالا نوبت به عمل و اصلاح رفتار است! ولی متاسفانه در فرهنگ ما برعکسِ این تلقی وجود دارد و در حوزه و دانشگاه، به‌گونۀ دیگری کار می‌شود. بنده نمی‌گویم که علم را کنار بگذاریم! بنده بی‌سوادی را ترویج نمی‌کنم! خودِ علم، دارد این را می‌گوید که «عمل و سبک رفتارِ درست، ظرفیتِ فهم و درک آگاهی ایجاد می‌کند.»
- حضرت امام(ره) در کتاب «شرح چهل حدیث» می‌فرماید: «بدان که هیچ راهی در معارف الهیه پیموده نمی‌شود مگر آنکه ابتدا کند انسان از ظاهر شریعت [یعنی همان دستورات دینی، حلال و حرام، واجبات و...] و تا انسان متأدّب به آداب شریعت حقه نشود هیچ‌یک از اخلاق حسنه از برای او به حقیقت پیدا نشود و ممکن نیست که نور معرفت الهی در قلب او جلوه کند، و علم باطن و اسرار شریعت از برای او منکشف شود» (شرح چهل‌حدیث/8) یعنی تا شما رفتار نکنی نمی‌توانی بفهمی که چرا خدا این دستور را داد! اول رفتار کن بعداً متقاعد می‌شوی؛ چرا اول می‌خواهی خودت را متقاعد کنی و بعداً رفتار کنی؟!
- بعضی‌ها می‌گویند: «من می‌خواهم اول متقاعد بشوم بعداً رفتار کنم!» در این‌صورت شما باید برای متقاعدشدن وقت بگذاری، مثلاً چند سال باید وقت بگذاری و درس بخوانی تا به انجام واجبات-مثل خواندن نماز- متقاعد بشوی. آیا برای کارهای دیگر هم اول صبر می‌کنی که متقاعد بشوی و بعداً انجام بدهی؟ مثلاً وقتی مریض شدی و پزشک به تو نسخه داد، می‌گویی «من اول باید بفهمم چرا این دارو برای این بیماری تجویز شده؟» یعنی باید سال‌ها درس پزشکی بخوانی تا بفهمی اثر این دارو بر بدنت چیست، آن‌وقت ممکن است در این سال‌ها در اثر همان بیماری‌ات، بمیری!
- آیا دربارۀ سلامتی و تغذیۀ فرزندت نیز همین‌طوری رفتار می‌کنی؟ مثلاً تا وقتی بچه‌ات نفهمیده که این خوردنی‌ها برایش ضرر دارد، اجازه می‌دهی بخورد، تا بعداً خودش بفهمد و متقاعد بشود که این خوردنی‌ها ضرر دارد؟! چرا بدون اجازۀ بچه، به او غذای خوب می‌دهی؟ به همان دلیل باید بازیِ خوب هم به بچه‌ات پیشنهاد بدهی و باید رفتار مؤدبانه هم به بچه‌ات یاد بدهی. نه اینکه اول به او فلسفۀ ادب را یاد بدهی تا بعداً خودش متقاعد شود که باید ادب را رعایت کند!
- خیلی از رفتارها(مثل طرز غذاخوردن و لباس‌پوشیدن و رعایت بهداشت و...) را به بچه تحمیل می‌کنیم بدون اینکه بچه اول متقاعد شود، اما وقتی به رفتارهای دینی مثل نماز می‌رسیم، می‌گوییم «بچه اول باید متقاعد بشود و بفهمد، بعداً نماز بخواند!»
- البته در اینجا بحث ما سرِ دین نیست، بلکه می‌گوییم عمل و رفتار-از خیلی جهات- مقدم بر آگاهی است. مثلاً اگر بخواهید ورزشکار حرفه‌ای برای تیم‌ملی تربیت کنید، لازم نیست سه سال برایش کلاس آناتومی بگذارید و آگاهی بدهید! بلکه با یک آگاهی مختصر، تمرین‌های عملی را شروع می‌کنید.
- پدر و مادرهای محترم! این‌قدر که اصرار دارید بچه‌تان را به مدرسه بفرستید تا علم یاد بگیرد، هزار برابر باید اصرار داشته باشید که بچه‌تان «سبک‌زندگیِ درست» داشته باشد! اولین کار مدرسه باید این باشد که به خانواده کمک کند تا رفتار بچه درست بشود، نه اینکه داده و اطلاعات به مغز بچه منتقل کند! اگر می‌خواهید فرزندتان دانشمند بشود-حتی دانشمندِ بی‌دین- باز هم راهش همین است!
- کسی که دین هم ندارد، آیا نمی‌خواهد زندگیِ خوب و بانشاطی داشته باشد؟ آیا نمی‌خواهد خلاق، شاد و قوی باشد؟! اگر اینها را می‌خواهد، باز هم راهش اصلاح رفتار و سبک زندگی است. این را دانش تجربی هم تأیید می‌کند. امروز عقل بشر و دانش تجربی می‌گوید که «اول باید سبک زندگی را درست کنید!» یعنی هرچه خوشش آمد نباید بخورد، هرچه خوشش آمد نباید بپوشد، بلکه باید رفتارهایش را منظم کند. دین هم همین را می‌گوید؛ مگر دین چیست؟ دین یک عقلانیت است، و امروز بشر هم دارد به این عقلانیت می‌رسد.
- اول باید رفتارمان را درست کنیم. در روایتی از حضرت عیسی(ع) نقل شده که می‌فرماید: زیاد یاد گرفتن-وقتی به آن عمل نکنی- چیزی به تو اضافه نمی‌کند جز نادانی! زیاد یاد گرفتن-وقتی به آن عمل نکنی- چیزی به آدم اضافه نمی‌کند جز تکبر! «إنَّهُ لَیسَ بِنافِعِکَ أن تَعلَمَ ما لَم تَعلَم ولَمّا تَعمَل بِما قَد عَلِمتَ إنَّ کَثرَةَ العِلمِ لا تَزیدُ إلّا کِبرًا إذا لَم تَعمَل بِه» (علم‌وحکمت در قرآن‌و‌حدیث /2/666) پس کسانی که مثلاً به دانشگاه و محیط‌های علمی می‌روند، خیلی باید رفتارهای‌شان را کنترل کنند.
- یک‌بار مقام معظم رهبری می‌فرمودند که موسیقی در دانشگاه‌ها نباید زیاد رواج پیدا کند. می‌دانید چرا؟ کسانی که اهل دانش هستند باید یک استفاده‌‌ای از مغزشان بکنند، اما خیلی از موسیقی‌ها یا بعضی از موسیقی‌ها لطمه می‌زند! اساساً خیلی از رفتارها در دانشگاه باید تغییر کند، چون در آنجا می‌خواهند کار حساسی انجام دهند، می‌خواهند از مغزشان استفاده کنند.
- أمیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «إِنَّکُمْ إِلَى الْعَمَلِ بِمَا عَلِمْتُمْ أَحْوَجُ مِنْکُمْ إِلَى تَعَلُّمِ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ» (غررالحکم/3826) شما به عمل‌کردن به آن چیزی که می‌دانید، بیشتر احتیاج دارید تا دانستنِ چیزهایی که نمی‌دانید. امام صادق(ع) می‌فرماید: «وَ اعْلَمْ أَنَّ قَلِیلَ الْعِلْمِ یَحْتَاجُ إِلَى کَثِیرِ الْعَمَل...» (مصباح‌الشریعه/14) یک‌ذره علم، به عمل خیلی زیاد نیاز دارد، چون یک لحظه یک چیزی را می‌فهمی، ولی یک عمر باید به آن عمل کنی!
- و می‌فرماید: «مَنْ عَمِلَ بِمَا عَلِمَ کُفِیَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» (توحید صدوق/416) هر کسی به آنچه می‌داند عمل کند-و رفتارش را درست کند- خدا در آنچه نمی‌داند کمکش می‌کند و به او می‌فهماند. تو عمل و رفتارت را خوب انجام بده-به تعبیر آقای بهجت(ره)- خدا دانستنی‌ها را از در و دیوار برایت می‌ریزد، اصلاً خودت خیلی چیزها را می‌فهمی!
- بعد از اینکه پذیرفتیم عمل مهم‌تر است، حالا این سؤال مطرح می‌شود که «کدام عمل را انجام بدهیم؟ اولین قدم چیست؟» یکی از مهم‌ترین کارهایی که-به‌عنوان یک عمل خوب و مؤثر- باید در رفتارمان شروع کنیم، تغییر و توبه است، عادت‌شکنی و استغفار است! کدام رفتار خیلی جان آدم را جلا می‌دهد؟ کدام عمل را انجام بدهیم که بالاترین تأثیر را بر ما داشته باشد؟ استغفار، توبه و تغییر رفتار! فکر کن ببین چه رفتار یا عادت بدی داری که باید تغییرش بدهی؟ (البته این تغییر عادت، خیلی کار سختی است)
- در مباحث عرفانی می‌گویند «قدم اول توبه است!» اگر گناهی مرتکب شده‌ای، توبه کن و اگر دیدی هیچ رفتار بدی نداری که بخواهی توبه کنی و تغییرش بدهی، از کارهای خوبت توبه کن! بگو خدایا این چه نمازهایی است خوانده‌ام؟ غلط کردم، مِن‌بعد نمازهایم را بهتر می‌خوانم! وقتی پیغمبر اکرم(ص) استغفار می‌کرد، تکلیف ما مشخص است.
