نه‌تنها خوارج، بلکه عموم مردم و برخی یاران علی(ع) هم می‌گفتند «مدیریت ایشان ضعیف است!»

شناسنامه:

زمان: 1402/01/26 - سحرهای رمضان
مکان: شبکۀ ۳ سیما - برنامۀ ماه من
مناسبت: ماه مبارک رمضان
متن کامل: اینجا
پروندۀ ویژه این مبحث: اینجا

چرا حکومت امیرالمؤمنین(ع) در ظاهر به موفقیت‌های مورد انتظار نرسید؟/ برخی از تلقّی‌های ناروا از دین، مثل سمّ مهلک جامعۀ مؤمنین را به زمین می‌زند/ وقتی یاران خاص علی(ع) به شیوۀ مدیریت ایشان ایراد می‌گرفتند، وضع عموم مردم معلوم است!/ آثار حرف مردم دربارۀ سوءمدیریت حضرت، در نیمۀ دوم حکومت ایشان ظاهر شد

علیرضا پناهیان در جلسۀ بیست و چهارم برنامۀ ماه من:

عبارت‌های صحیح هم اگر بدون مهندسیِ دقیق، رعایت اولویت‌ها و انتخاب درست تعابیر بیان شود، ممکن است در ذهن مخاطب، تلقّی ناروا شکل دهد. بعضی از این تلقّی‌های ناروا مثل سمّ مهلک جامعۀ مؤمنین را به‌شدّت زمین می‌زند. اوج برخی از این تلقّی‌ها، در زمان امیرالمؤمنین(ع) بود و حضرت به مقابله با آن برخاستند. همین تلقّی‌های ناروا از دین علّت اصلی مظلومیت‌های امیرالمؤمنین(ع) بود و امروز هم جامعۀ ما دچار این تلقّی‌های ناروا است.
خیلی‌ها وقتی کتاب «الغارات» را-که سفارش‌شدۀ شهید سلیمانی است- خواندند، گفته‌اند که این کتاب، ذهنیت ما را نسبت به امیرالمؤمنین(ع) به‌خاطر نحوۀ مدیریت‌ ایشان خراب کرد! شما وقتی سریال زندگی امیرالمؤمنین(ع) را هم ببینید این برداشت صورت می‌گیرد که امیرالمؤمنین(ع) در مدیریت موفق نبود.
در زمان حضرت، کسانی بودند که تصریح می‌کردند «یا علی، شما مدیریت بلد نیستی!» اگرچه یاران نزدیک حضرت، به ایشان نمی‌گفتند که شما مدیریت بلد نیستی، اما ایرادهای مدیریتی به حضرت می‌گرفتند. یکی از این افراد «ابن عباس» است که حضرت را از بعضی کارها نهی می‌کرد و مثلاً می‌گفت «این کار اشتباه است...»
گاهی مالک اشتر هم به حضرت اعتراض می‌کرد. همان اول که بعضی‌ از سران مهاجران و انصار با امیرالمؤمنین(ع) بیعت نکردند، مالک با تندی با آنها برخورد کرد. حضرت به مالک فرمود: «با اینها تند برخورد نکن.» (امالی طوسی، ج1، ص717)
یکی از یاران حضرت، به نام احنف بن قیس که در هر سه جنگ، پای رکاب امیرالمؤمنین(ع) بود، می‌گوید: ما مبتلا شدیم به آل علی! اینها نه مدیریت اقتصادی بلد هستند، نه مدیریت جنگی بلد هستند، نه سیاست بلد هستند! (انساب الاشراف، ج12، ص322)
شخصی به نام ابومریم که از دوستان امیرالمؤمنین(ع) بود به خدمت حضرت رسید و گفت: احساس می‌کنم از وقتی که تو مدیریت این مملکت را دست گرفتی تفرقه و تشتّت در جامعه ایجاد کرده‌ای! (الغارات، ج1، ص44)
وقتی در فضای خصوصی این گفتگوها صورت بگیرد در فضای عمومی، وضعیت مشخص می‌شود. یک روز زنی در مقابل امیرالمؤمنین(ع) شروع به انتقاد کرد. وقتی که حرف به خانم‌ها می‌رسد یعنی این بحث در جامعه عمومی شده است. او گفت: شما به سه دلیل، دل‌ها را متشتّت کردید و وضع جامعه را به‌هم زدید. (الغارات، ج1، ص25)
امیرالمؤمنین(ع) آثار حرف‌های مردم را درباۀ سوءمدیریت خود در نیمۀ دوم حکومت‌شان دیدند چون تقریباً کسی حرف حضرت را گوش نمی‌کرد. حضرت می‌فرماید: من دیروز آمر شما بودم، ولی الآن مأمور شما شده‌ام (نهج‌البلاغه، خطبه208)
دربارۀ علّت عدم‌موفقیت حضرت، حرف‌های متعددی بیان شده؛ مثلاً بعضی‌ها رعایت عدالت را عامل ضعف مدیریت امیرالمؤمنین(ع) می‌دانند. این درست نیست چون اگر مردم ببینند کسی با عدالت رفتار می‌کند طرفدار او می‌شوند.
بعضی‌ها فکر می‌کنند این مشکلات، به‌خاطر تبلیغات دشمنان علیه حضرت بود. درحالی‌که تبلیغات امیرالمؤمنین(ع) خیلی قوی‌تر از معاویه بود و قدرت بیان ایشان از همه بالاتر بود. آن فضای تبلیغاتی سنگینی که معاویه ایجاد کرده بود، فقط در شام بود. آنهایی که خون به جگر امیرالمؤمنین(ع) کردند (خوارج) خودشان دشمن معاویه بودند.
شاید بعضی‌ها بگویند معاویه پول‌پاشی می‌کرد و امیرالمؤمنین(ع) این کار را نمی‌کرد. درحالی‌که حضرت به مردم می‌فرمود: از معاویه که پول نمی‌دهد خوب تبعیّت می‌کنند ولی شما از من که پول می‌دهم و به شما احترام می‌گذارم خوب تبعیّت نمی‌کنید. (نهج‌البلاغه، خطبۀ180)
بعضی‌ها می‌گویند فقط خواص، علیه امیرالمؤمنین(ع) بودند. اما حقیقت این است که عوام هم خیلی خیانت کردند؛ عوامی که امیرالمؤمنین(ع) خانه‌های‌شان را آباد کرد و اقتصادشان رونق داد.
موفقیت‌های تاریخی و معنوی حضرت، قطعی است اما چرا در زمان خودش نتیجه‌ای که ما انتظار داریم، به‌دست نیامد؟ چرا حکومت امیرالمؤمنین(ع) با در زمان امام حسن(ع) ادامه پیدا نکرد ولی معاویه موفق شد که حکومت را به یزید بدهد؟ در جلسه بعد به پاسخ این سؤال می‌پردازیم.